Việt Nam có 3 vấn đề về dinh dưỡng cần giải quyết cùng lúc

Những con số báo động

Kết quả tổng điều tra dinh dưỡng 2019-2020 cho thấy, tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ dưới 5 tuổi đang giảm dần. 

Từ năm 2010 đến năm 2020, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi toàn quốc giảm từ 29,3% xuống 19,6% - chuyển từ mức cao sang mức trung bình theo phân loại của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) về vấn đề sức khỏe cộng đồng.

Tuy nhiên, tốc độ giảm suy dinh dưỡng thể thấp còi đã giảm xuống dưới 1%/năm kể từ năm 2015. Trẻ dưới 5 tuổi gầy còm cũng giảm chậm từ 7,1% xuống 5,2% so với cùng kỳ.\Theo các số liệu từ hệ thống giám sát dinh dưỡng năm 2019, vùng dân tộc thiểu số và miền núi vẫn có tỷ lệ suy dinh dưỡng cao nhất so với trung bình cả nước.

Đáng chú ý, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở vùng miền núi vẫn còn ở mức rất cao là 38% và tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi ở trẻ em là người dân tộc thiểu số đang cao gấp 2 lần so với nhóm trẻ em là người Kinh (31,4% so với 15%). 

Tỷ lệ trẻ em là người dân tộc thiểu số nhẹ cân cũng cao hơn gấp 2,5 lần so với trẻ em người Kinh (21% so với 8,5%). Trên toàn quốc vẫn còn 7 tỉnh có tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng thấp còi trên 30%.

Theo Ngân hàng Thế giới và Viện Dinh dưỡng quốc gia, các dân tộc thiểu số ở Việt Nam thường xuyên phải đối mặt với tình trạng thiếu dinh dưỡng.

 "Tỷ lệ thiếu dinh dưỡng cấp tính hay mạn tính ở những vùng miền núi hoặc đồng bào dân tộc gấp đôi so với người Kinh trong các kết quả của tổng điều tra dinh dưỡng 2019-2020 thể hiện một khoảng cách rất lớn" - TS. BS Huỳnh Nam Phương đánh giá.

Tỷ lệ thiếu vitamin A, thiếu máu ở phụ nữ tuổi sinh đẻ và trẻ dưới 5 tuổi đã có nhiều cải thiện nhưng kết quả vẫn chưa đạt được theo mong muốn. Theo điều tra của Viện Dinh dưỡng Quốc gia đến 2020, tỷ lệ thiếu máu ở trẻ em dưới 5 tuổi là 19,6%. Tỷ lệ thiếu máu ở phụ nữ có thai và không có thai tương ứng 25,6% và 16,2%.

Tỷ lệ thiếu vitamin A tiền lâm sàng ở trẻ em dưới 5 tuổi là 9,5%. Tỷ lệ vitamin A trong sữa mẹ thấp là 18,3%. Tỷ lệ thiếu kẽm đặc biệt rất cao ở trẻ dưới 5 tuổi là 58% năm 2020; ở phụ nữ có thai là 63,5%. 

Bên cạnh đó, trẻ em và người trưởng thành ở một số vùng nông thôn có kinh tế cao thì lại có xu hướng tăng về thừa cân béo phì, bệnh mãn tính không lây liên quan đến dinh dưỡng. Tỷ lệ thừa cân béo phì ở trẻ 5-19 tuổi đã tăng hơn 2 lần sau 10 năm từ 8,5% (2010) tăng lên mức báo động 19,0%.

Hậu quả khôn lường

Một nghiên cứu gần đây dự báo, đến cuối năm 2021, cuộc khủng hoảng dinh dưỡng do Covid-19 có thể khiến hơn 13,6 triệu trẻ em suy dinh dưỡng thể gầy còm hoặc cấp tính, hơn 2,6 triệu trẻ em suy dinh dưỡng thể thấp còi và hơn 283.000 trẻ em dưới 5 tuổi tử vong.

Theo các chuyên gia, dinh dưỡng kém trong 1.000 ngày đầu đời (từ khi bắt đầu mang thai của người mẹ đến sinh nhật thứ hai của trẻ) có thể dẫn đến tình trạng thấp còi, gây giảm khả năng nhận thức, giảm hiệu suất học tập và năng suất làm việc. Trên toàn cầu, 45% số trẻ em tử vong có liên quan đến thiếu dinh dưỡng.

Trong khi đó, tỷ lệ béo phì đang gia tăng với tốc độ đáng báo động, tác động đến nền kinh tế quốc gia và nhân lực do làm giảm năng suất và tuổi thọ và tăng chi phí chăm sóc sức khỏe. Suy dinh dưỡng dưới mọi hình thức có thể gây thiệt hại cho xã hội lên tới 3.500 tỷ USD mỗi năm, riêng thừa cân/béo phì và các bệnh liên quan đến chế độ ăn uống đã tiêu tốn 500 tỷ USD/năm.

Chính vì thế, phòng ngừa suy dinh dưỡng trong giai đoạn đầu đời là yếu tố cốt lõi cho sự phát triển trong tương lai của nguồn nhân lực một quốc gia.

Liên quan đến vấn đề này, Chương trình hành động quốc gia "Không còn nạn đói" ở Việt Nam đến năm 2025 đã đề ra những mục tiêu rất cụ thể để đảm bảo các vấn đề dinh dưỡng bền vững và an ninh lương thực.

Trong 2 năm (2019-2020), Bộ NNPTNT đã phối hợp Bộ Y tế (Viện Dinh dưỡng quốc gia), các chuyên gia và địa phương xác định tình trạng dinh dưỡng của người dân, nhất là trẻ nhỏ ở một số bản, xã nghèo, có tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi cao nhằm thí điểm các mô hình nông nghiệp đảm bảo dinh dưỡng để đánh giá, tổng kết và mở rộng ra tất cả các tỉnh thực hiện chương trình từ năm 2021.

Sau thời gian triển khai, các mô hình đã đem lại hiệu quả tích cực, không chỉ cải thiện về thu nhập, dinh dưỡng cho bữa ăn mà quan trọng hơn là thay đổi tư duy sản xuất của bà con. 

Các mô hình nông nghiệp dinh dưỡng được đầu tư trên cơ sở lựa chọn xuất phát từ nhu cầu của người dân, phù hợp với điều kiện của địa phương nên đa số các hạng mục thực hiện đều mang mang lại hiệu quả khá cao.