Xăng Khan kết nối xóm bản

Thầy mo chuẩn bị cúng.  Ảnh: San Nguyễn

Bà Lô Thị Hương - Giám đốc Trung tâm Văn hóa huyện Quỳ Châu (Nghệ An) cho biết: Từ xa xưa tất cả các bản làng của người Thái đều tổ chức lễ hội Xăng Khan với mục đích để người dân khắp bản làng trả ơn thầy mo đã chữa khỏi bệnh cho gia đình. Đây còn là ngày để các đôi trai gái có dịp gặp gỡ, có người đã nên duyên vợ chồng qua lễ hội này.

Trước đây lễ hội Xăng Khan thường diễn ra 2-3 ngày (nay thường chỉ trong 1 ngày đêm). Nghi thức của lễ hội Xăng Khan không cầu kỳ tốn kém chỉ với lễ vật- khoảng 7-10 vò rượu cần, 2 con lợn, 2 con gà cùng cá nướng, trầu cau…, và vật không thể thiếu trong lễ hội là cây Boọc mạy được dựng ngay giữa nhà, là nơi để hành lễ. Cây Boọc mạy làm từ cây tre hoặc nứa già, cao 4 mét, có khoét nhiều lỗ chia thành nhiều tầng khác nhau. Mỗi lỗ được treo những vật tượng trưng như chim, cá, ve sầu, rắn… làm từ ruột cây sắn, cây tang trong rừng, được nhuộm xanh, đỏ, tím, vàng. Trên đỉnh Boọc mạy có cắm cây ô hình vuông, được các thiếu nữ sử dụng khi các ông mo nhảy Xăng Khan.

Bên cây Boọc mạy là một giàn chiêng, trống, cây Bong bu (làm từ các ống nứa, dài 50cm). Khi hành lễ, ông mo dẫn đầu theo sau là những phụ nữ cầm ô cất điệu hát và múa bên cây Boọc mạy. Đây chính là lúc sôi nổi, náo nhiệt nhất của hội Xăng Khan với những động tác nhảy múa theo nhịp chiêng trống. Mọi người lúc này càng hưng phấn hơn, nhảy múa trong những âm vang nhộn nhịp của tiếng chiêng trống, tiếng dập của ống nứa (tẳng bù) tượng trưng cho sấm, mưa, cho sự phồn thực với mong ước có một mùa màng tươi tốt. Xen giữa những màn nhảy múa là lúc mọi người ăn uống vui vẻ bên chum rượu cần. Hội càng về khuya càng nhộn nhịp với những trò diễn đầy thú vị.

Nghệ nhân Vi Ngọc Châu, xã Châu Hoàn (Quỳ Châu) cho biết: Các bài cúng lễ Xăng Khan là những bài sử thi, trường ca, truyền thuyết bằng văn vần kể về thuở khai lập bản mường, về những anh hùng dân tộc Thái, về thần linh, tổ tiên trên Mường trời…

Kếp boóc (hái hoa) là phần kết của lễ hội, lúc này chủ nhà hái hoa tặng cho tất cả mọi người có mặt. Mỗi bông hoa là một phần thưởng tượng trưng cho sự may mắn. Lễ hội Xăng Khan làm cho mối quan hệ xóm bản càng thêm bền chặt.