70% bài báo về thực phẩm gây hoảng sợ

Tôi trả lời, hơn 50% là do nhà báo đã biến cảnh giác thành nỗi hoảng sợ. Bây giờ nếu được trả lời lại câu hỏi đó, tôi sẽ nâng con số 50 thành 70%.

An toàn thực phẩm trong nước đúng là có vấn đề, nhưng đang từng bước được cải thiện. Ảnh: Hoàng Bảy.

Sao vậy? Khi giữ mục An toàn thực phẩm cho tờ TGTT, tôi nhận được rất nhiều câu hỏi từ độc giả, nhiều đường link mà họ gửi đến, và tôi hiểu vì sao họ hoang mang. Hôm nay là ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, xin phép tâm tình với các bạn nhà báo viết về an toàn thực phẩm một chút.

Viết về an toàn thực phẩm là viết về khoa học. Không chỉ là đến hiện trường để mô tả sự rùng rợn của một vụ sản xuất thực phẩm bẩn, sau đó lắp ghép vài ý kiến của nhà khoa học là xong. Ý kiến của chuyên gia mà không đặt đúng bối cảnh sẽ trở nên lạc lõng, chung chung, chẳng có giá trị, còn trị nếu có, chỉ (vô tình) hỗ trợ cho thiên kiến của người viết. Người đọc dĩ nhiên sợ. Có ý kiến của chuyên gia mà không sợ sao được.

Một nhà báo hỏi tôi, nhiều cơ sở ngâm bắp chuối với thuốc tẩy trắng, có tác hại không? Câu hỏi đơn giản như vậy, nhưng tôi không trả lời được. Nhà báo này dẫn cho tôi đường link đến một bài báo khác có tựa Bắp chuối xắt trắng tươi nhờ… thuốc tẩy.

Thuốc tẩy gì mới được? Trong công nghệ chế biến thực phẩm, thuốc tẩy trắng được sử dụng là chuyện thường. Nếu là sodium hydrogen sulfite (khá phổ biến), thì chất này được phép. Còn dùng có quá liều lượng cho phép hay không, phải mang phân tích mới biết được. Vội vàng đi một tựa đề “nhờ… thuốc tẩy” hết sức bất công với một cơ sở sản xuất nhỏ. Người đọc chỉ cần nghe đến thuốc tẩy là phát rét.

Còn điểm nữa, một bác sĩ khám và điều trị ung thư rất tuyệt. Nhưng bác sĩ ung thư mà nói về thực phẩm gây ung thư thì hơi lạng quạng, vì hai lĩnh vực này khác nhau xa. Họ chỉ có thể khuyên bệnh nhân ăn uống điều hoà, lành mạnh, nay thứ này mai thứ khác để hỗ trợ cho việc điều trị. Nhà báo, nếu có định kiến với thực phẩm nào đó, tìm cách “cài độ” một bác sĩ ung thư (vô tình) nói lướt qua thực phẩm đó để viết bài. Thế là, bài báo coi như đã được hoàn thành xuất sắc.

Các tờ báo nước ngoài đều có phóng viên chuyên viết về lĩnh vực khoa học. Họ có bằng cử nhân khoa học, và sau đó qua đào tạo nghiệp vụ báo chí. Dù không chuyên sâu về thực phẩm hay y học, nhưng họ có thể hiểu được vấn đề, và biết cách viết một cách chừng mực, chứ không thổi tưng lên thành cơn bão kinh hoàng, với chất ướp xác hay thuốc tẩy rửa cực độc…

Ở Việt Nam, đa số phóng viên về khoa học lại tốt nghiệp ngành ngữ văn, hay từ học viện Báo chí tuyên truyền. Trả lời phỏng vấn họ đôi khi tôi cũng… ngại. Ngại vì e mình bị họ tuyên truyền ngược.

Không phải các bài báo về an toàn thực phẩm cứ viết bằng tiếng Anh, nhất là báo mạng, đều có giá trị. Đa số là báo lá cải, nhiều lắm. Họ cũng viết vô tội vạ, viết về khoa học thực phẩm theo kiểu ngồi lê đôi mách. Báo chí trong nước tóm lấy, dịch tóm dịch lướt, xem như là chân lý, cần cảnh báo giựt tít câu view.

Ngay cả những nghiên cứu khoa học mới công bố, cũng chưa chắc đúng. Chẳng hạn cách nay vài năm, ĐH Uppsala (Thuỵ Điển) công bố nghiên cứu về uống sữa làm gia tăng rủi ro bệnh tim mạch và ung thư. Tây hoảng mà ta cũng hoảng. Nhưng nghiên cứu này đã được giới khoa học thừa nhận đâu. Nghiên cứu về an toàn thực phẩm thì kết quả đá ngược nhau là chuyện thường. Có cả ngàn nghiên cứu về đậu nành, tốt xấu loạn cả lên… Nhưng không phải nghiên cứu nào cũng có giá trị như nhau. Khác biệt chủ yếu là phương pháp nghiên cứu. Giới khoa học chỉ xem xét những nghiên cứu được xem là tin cậy và sau đó mới đưa ra nhận định chung.

Hay mới đây, một tờ báo đưa phát biểu của một quan chức y tế Quảng Trị về vụ cá nhiễm phenol mà tỉnh này tịch thu 30 tấn. Vị này cho rằng phenol là chất tẩy rửa cực độc, cấm không được có trong thực phẩm. Quan chức này đã nhầm giữa “cấm không được có” và “cấm dùng”. Phenol không có trong danh mục phụ gia được phép dùng trong thực phẩm. Mà phenol cũng chẳng có công dụng gì trong thực phẩm để phải xài. Nó có trong thực phẩm là do môi trường ít nhiều bị ô nhiễm. Trên thế giới, không có quy định giới hạn về phenol trong cá nói riêng, và thuỷ sản nói chung, kể cả trong thực phẩm khác nữa, vì không thấy có hại. Sự cố chấp về khoa học của vị quan chức này được tờ báo nói trên hoan hô về tinh thần quả cảm.

An toàn thực phẩm trong nước có vấn đề, nhưng đang từng bước cải thiện. Chậm, rất chậm một cách sốt ruột. Một số tổ chức xã hội và những người có thiện chí cũng tham gia vào việc cải thiện này. Nhưng không phải vì vậy mà nhập nhằng giữa cảnh giác và gây hoảng sợ.

Tôi trách phóng viên viết bài thì ít, nhưng trách chủ bút đăng những bài như thế thì nhiều.