Bộ VHTTDL trả lời việc nhà thơ Xuân Quỳnh chưa được trao giải thưởng Hồ Chí Minh

Ông Phùng Huy Cẩn - Vụ Trưởng, Vụ Thi đua khen thưởng

Thưa ông Phùng Huy Cẩn, việc xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước năm nay, số lượng hồ sơ đã được duyệt qua 3 vòng cấp hội đồng tổng cộng là bao nhiêu người, và kết quả hồ sơ được xét tặng ở hai giải thưởng năm nay là bao nhiêu, ông có thể cho biết?

Xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng Nhà nước năm nay số lượng hồ sơ lọt qua 3 vòng cấp Hội đồng 115 người được trình lên 3 cơ quan nhà nước là Ban thi đua khen thưởng Trung ương, Thủ tướng Chính Phủ, Chủ tịch nước. Và kết quả danh sách được duyệt dù quyết định chính thức chưa về tới Bộ VHTTDL, nhưng tôi được biết là 68 người, bao gồm 10 người được xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và 57 người được giải thưởng Nhà nước.

Có  thể nói đây là lần đầu tiên, xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước số người bị loại nhiều như thế.

Khi biết thông tin nhiều hồ sơ bị loại, tôi cũng rất buồn. Tôi đã mất rất nhiều công sức, khi chuẩn bị cho việc xét tặng giải thưởng đợt 5 lần này. Tôi đã thực hiện nghiêm túc và minh bạch, cũng như chịu nhiều sức ép từ các buổi chất vấn tại Hội đồng cấp nhà nước.

Thưa ông, việc số lượng hồ sơ bị gạt ra ngoài nhiều như vậy, có phải do từ cấp cơ sở đã cung cấp không chuẩn hồ sơ nên dẫn tới sự lỏng lẻo trong quy trình từ Hội đồng cấp cơ sở, hay do Hội đồng chuyên ngành cấp nhà nước đã làm việc không nghiêm túc?

Tính tới thời điểm này, tôi chưa thấy có đợt xét tặng giải thưởng nào lại đạt được cả về lý và về tình đến như vậy. Tức là ngoài chuyện xét tặng giải thưởng theo đúng quy trình, thì cả 3 hội đồng của 3 vòng xét duyệt giải thưởng đã làm việc cực kỳ nghiêm túc.

Tôi có đọc trên hai báo là Vnexpress và báo Tuổi trẻ phân tích về xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước. Bản chất sự việc hai báo đó nói không sai, tuy nhiên có một điều cả hai báo đó không đọc kỹ Nghị định 90 nên đã không hiểu để nói cho đúng. Hai bài báo có nói đến chuyện nhà thơ Xuân Quỳnh, hay các nghệ sĩ khác tại giải thưởng Hồ Chí Minh bị gạt ra bởi Hội đồng cấp nhà nước. Nhưng thực sự quy trình của Nghị định 90 “Giải thưởng Hồ Chí Minh”, “Giải thưởng Nhà nước” về văn học, nghệ thuật xét tặng được thực hiện qua 03 Hội đồng như sau:

 - Hội đồng cấp cơ sở tại tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là cấp tỉnh) do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thành lập hoặc tại Hội Văn học, nghệ thuật chuyên ngành Trung ương do Chủ tịch Hội Văn học, nghệ thuật chuyên ngành Trung ương thành lập.

- Hội đồng chuyên ngành cấp Nhà nước do Bộ trưởng Bộ VHTTDL thành lập theo từng lĩnh vực nghệ thuật: Âm nhạc, Điện ảnh, Kiến trúc, Múa, Mỹ thuật, Nhiếp ảnh, Sân khấu, Văn học, Văn nghệ dân gian.

- Hội đồng cấp Nhà nước do Thủ tướng Chính phủ thành lập theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ VHTTDL.

Như vậy, Bộ VHTTDL được hiểu là cơ quan thường trực giúp việc cho hai Hội đồng chuyên ngành cấp nhà nước và Hội đồng cấp nhà nước. Sau đó Bộ VHTTDL hoàn thiện hồ sơ, những hồ sơ mà đạt trên 90% số phiếu và trình lên 3 cơ quan quản lý Nhà nước.

Chính vì vậy,  nói chính xác, Bộ VHTTDL không có quyền gạt nghệ sĩ nào và cũng không có quyền đề cử, bổ sung nghệ sĩ nào đó. Còn nói có thể bổ sung hay gạt bỏ nghệ sĩ nào đó thì chỉ 3 cơ quan quản lý nhà nước mới có thẩm quyền.

Nhà thơ Xuân Quỳnh tại sông Thạch Hãn, Quảng Trị (ảnh tư liệu do nhà văn Thu Huệ cung cấp)

Theo như ông nói, việc xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng Nhà nước năm nay đã làm đúng quy trình. 3 vòng Hội đồng đã làm rất nghiêm túc, đạt cả về lý và về tình. Vậy ông có thể chia sẻ nguyên nhân từ đâu có nhiều hồ sơ bị loại, trong đó có trường hợp của nhà thơ Xuân Quỳnh, đang khiến giới văn nghệ sĩ có ý kiến?

Theo cá nhân nhận định của riêng tôi, sau rất nhiều năm làm về xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước thì khúc mắc ở đây chính là tiêu chí giải thưởng.

Trong nghị định 90 thì tiêu chí thứ 3 giành cho giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học, nghệ thuật có nêu rõ như sau:

3. Đặc biệt xuất sắc khi đạt một trong các tiêu chuẩn sau đây:

a) Đã được tặng Giải Vàng, Giải A hoặc Giải Nhất tại các cuộc thi, liên hoan chuyên nghiệp và triển lãm về văn học, nghệ thuật cấp quốc gia do Bộ VHTTDL tổ chức.

b) Đã được tặng Giải thưởng cao nhất của Hội Văn học, nghệ thuật chuyên ngành Trung ương thuộc lĩnh vực chuyên ngành hoặc được tặng giải cao nhất tại các cuộc thi, liên hoan chuyên nghiệp và triển lãm về văn học, nghệ thuật quốc tế.

Với giải thưởng Nhà nước cũng vậy, cũng có tiêu chí đòi hỏi tác phẩm phải có giải thưởng.

Tại cuộc họp Hội đồng cấp nhà nước, khi nói đến tiêu chí xét tác phẩm phải có giải thưởng, tôi đã trình bày trước hội đồng, hoàn cảnh ra đời của các tác phẩm. Có những tác phẩm khi ra đời đã tham gia vào các cuộc thi và có giải thưởng. Và cũng có những tác phẩm có giải thưởng nhưng nhưng độ lan tỏa, sức sống của nó trong lòng công chúng không nhiều, thậm chí là không có. Khán giả dễ dàng quên tác phẩm đó.

Và cũng có những tác phẩm về hoàn cảnh lịch sử ra đời không tham gia tại các cuộc thi. Ví dụ, một loạt các nghệ sĩ đi trước, đã từng vào sinh ra tử tại hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, thậm chí cuộc kháng chiến gần đây bảo vệ biên giới cũng không tham gia các cuộc thi. Hay những tác phẩm đã thành công từ việc đặt hàng như của ca khúc Sao em nỡ vội lấy chồng của nhạc sĩ Trần Tiến.

Ca khúc Vì một thế giới ngày mai của nhạc sĩ Quang Vinh…nhưng độ lan tỏa, sự nổi tiếng và sức sống trong lòng công chúng thì vẫn luôn có, nên đề nghị Hội đồng xem xét thêm vào danh sách. Tất cả Hội đồng đã thống nhất giơ tay biểu quyết đồng ý.

Như vậy, vấn đề ở đây là khi làm Nghị định, các nhà làm luật yêu cầu những người xây dựng nghị định phải đưa ra được tiêu chuẩn vừa có tính thuyết phục như là độ lan tỏa, sức sống của tác phẩm trong lòng công chúng nhưng lại phải có giải thưởng. Và điều này vô hình chung đã làm khó cho việc xét tặng giải thưởng.

Tuy nhiên, xét cho đúng, thì hội đồng cũng vẫn chỉ là tư vấn còn quyết định cuối cùng vẫn thuộc thẩm quyền từ các cơ quan nhà nước.

Nhà thơ Xuân Quỳnh và chồng, nhà viết kịch Lưu Quang Vũ

Nói như vậy, nguyên nhân rõ ràng ở đây đối với những trường hợp bị gạt là do không có giải thưởng. Đặc biệt là trường hợp của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh bị trượt giải thưởng Hồ Chí Minh cũng vì không có giải thưởng?

Đấy là theo cá nhân tôi nghĩ như vậy. Vì sao tôi lại nói nguyên nhân là do không có giải thưởng, bởi tất cả các trường hợp khi gửi lên 3 cơ quan nhà nước đều đã đạt tới 90% số phiếu của Hội đồng cấp nhà nước. Có thể nói đây là số phiếu đối với lĩnh vực văn học, nghệ thuật có sự đồng nhất như vậy là hơi hiếm. Còn trong văn bản gửi về Bộ VHTTDL không nói rõ nguyên nhân những người bị trượt, mà văn bản chỉ ghi: "Tạm thời để lại".

Với trường hợp của nhà thơ Xuân Quỳnh, theo tôi được hiểu là do không có giải thưởng. Mặc dù những bài thơ của nữ nhà thơ đã biết bao thế hệ thuộc, trở thành thơ tình gối đầu giường. Biết bao bài hát đã được phổ nhạc từ thơ của nhà thơ và đã trở thành những bài hát nổi tiếng, sống mãi với thời gian như: Thuyền và biển, Thơ tình cuối mùa thu…hay như hai tập thơ "Lời ru trên mặt đất" và "Bầu trời trong quả trứng" là một trong số rất nhiều tác phẩm của nhà thơ được đề nghị xét tặng. Hai tập thơ có nội dung tư tưởng phục vụ sự nghiệp cách mạng, với sự lạc quan, một ngày mai tươi sáng dù có bị bom đạn tàn phá. Và nó có giá trị xuất sắc về mặt giá trị nghệ thuật.

Thưa ông, trường hợp của nữ thi sĩ Xuân Quỳnh bị gạt ra khỏi danh sách xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 5 này, cũng như nhà văn Thu Bồn và nhiều nghệ sĩ tên tuổi khác đã bị trượt gây sự bất bình, bất ngờ cho giới văn nghệ sĩ, khán giả và cả gia đình. Vậy tới đây Bộ VHTTDL sẽ có kiến nghị gì không ạ?

Có  chứ, sau khi Bộ VHTTDL tiến hành lễ trao tặng giải thưởng thì Bộ sẽ có kiến nghị lên Thủ tưởng, Chủ tịch nước về những trường đã bị trượt.

Thực sự, Nghị định được hiểu là văn bản quy định pháp luật để điều chỉnh các hành vi trong xã hội. Tuy nhiên, quy định chỉ có thể điều chỉnh đến 98% trong hành vi, chứ không thể điều chỉnh 100%. Nên nếu hỏi, nghị định có sai sót gì nghiêm trọng để ảnh hưởng tới giải thưởng hay không thì phải nói là không. Nhưng để làm vừa lòng tất cả mọi người khi thực hiện theo nghị định đấy thì chưa.

Chính vì vậy mà chúng tôi dự kiến sau khi hoàn tất lễ trao giải thưởng Hồ Chí Minh và giải thưởng Nhà nước vào khoảng tháng 4 tới, Bộ VHTTDL sẽ tổ chức một hội nghị để lắng nghe, rút kinh nghiệm, tiếp thu sau hai năm Bộ thực hiện 3 nghị định, đó là nghị định 62 về xét tặng nghệ nhân nhân dân, nghệ nhân ưu tú, trong quá trình triển khai ở cơ sở, trong quá trình nghệ nhân tiến hành làm hồ sơ có gì bất cập. Nghị định 89 về xét nghệ sĩ nhân dân, nghệ sĩ ưu tú và nghị định 90 về xét tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, giải thưởng Nhà nước.

Xin cám ơn ông!