Cao Bằng và bí ẩn nơi thành cổ Bản Phủ

Thành cổ thời An Dương Vương?

Vùng đất Cao Bình xưa (nay là tỉnh Cao Bằng) nằm dọc theo hai bên bờ của dòng Bằng Giang, nơi trung tâm của bồn địa Hòa An. Theo truyền thuyết đây vốn là kinh đô của nước Nam Cương thời Thục Phán, còn thế kỷ 17 là kinh thành của vương triều Nhà Mạc tồn tại ngót 80 năm.

Rất nhiều người dân xã Hưng Đạo kể cho nhau một truyền thuyết xưa kia về vùng đất mà mình đang sống chính là nơi Thục Chế - cha đẻ của An Dương Vương đã từng sinh sống, đắp đất xây thành lũy để phòng thủ, bảo vệ dân làng trước giặc ngoại xâm.

Chuông cổ tại khu vực thành Bản Phủ.

Ông Nguyễn Đức Hạnh - người thường xuyên cùng các cụ cao niên trong xã tổ chức các đợt khảo cổ tại địa phương kể lại cho chúng tôi nghe về vùng đất lịch sử này. Ông bảo, năm 1963, một tư liệu mới về An Dương Vương Thục Phán được công bố, đó là truyền thuyết “Cẩu chủa cheng vùa” (tức 9 chúa tranh vua) của đồng bào Tày ở Cao Bằng. Theo truyền thuyết này thì Thục Phán là con của Thục Chế, “vua” của “nước” Nam Cương ở vùng Cao Bằng hiện nay, mà trung tâm là Hòa An (Cao Bằng).

Nam Cương gồm 9 xứ mường. Vào cuối đời Hùng Vương, Thục Chế mất ở tuổi 95, lúc này người con là Thục Phán mới tròn 10 tuổi. 9 chúa mường kéo quân về bắt Thục Phán chia nhỏ đất ra cho các chúa cai quản và đòi nhường ngôi “vua”. Thục Phán tuy ít tuổi, nhưng rất thông minh, đã bày ra những cuộc đua sức, đua tài và giao hẹn ai thắng cuộc sẽ được nhường ngôi.

Thục Phán dùng mưu kế làm cho các chúa mất nhiều công sức, mà không ai thắng cuộc, như tổ chức các cuộc thi bắn cung trúng lá đa khi lá rụng, dùng một cái lưỡi cày để làm ra 1.000 chiếc kim... Thục Phán còn dùng cả “mỹ nhân kế”, cho 10 thiếu nữ xinh đẹp đi theo các người thi... Đến giờ Hợi nhưng tất cả các chúa vẫn chưa ai làm xong. Cuối cùng, các chúa không ai thắng được đã phải quy phục Thục Phán. Sau đó, “nước” Nam Cương trở nên cường thịnh...

Giữa cuộc trò truyện với chúng tôi, ông Hạnh lục trong tủ mang ra một cuốn sách cổ có ghi lại rất nhiều trang sử của vùng. Ông cho biết, cư dân nước Văn Lang đời Hùng Vương chủ yếu là người Lạc Việt và bao gồm cả một bộ phận người Tây Âu (hay còn gọi là Âu Việt) ở miền núi rừng và trung du phía bắc, hai thành phần đó sống xen kẽ trong nhiều vùng. Phía Bắc nước Văn Lang là địa bàn cư trú của người Tây Âu, cũng có những nhóm Lạc Việt sống xen kẽ. Lạc Việt và Tây Âu là hai nhóm phía nam của Bách Việt, sống gần gũi nhau và cư trú đan xen nhau trên lưu vực sông Hồng và Tây Giang. Vừa là đồng chủng, vừa là láng giềng, từ lâu người Lạc Việt và người Tây Âu đã có nhiều quan hệ mật thiết về kinh tế, văn hóa.

Nhiều phát hiện thú vị

Chúng tôi đến thôn Đà Quận để tìm hiểu về những chứng tích lịch sử của vùng đất cổ này. Ở vị trí của khu kiến trúc cổ đã được khai quật, các nhà nghiên cứu cho hay: Chủ của khu này chiếm vị trí rất lớn trong xã hội đương thời. Với biểu tượng là con rồng thì ta biết rằng chủ nhân của khu di tích này cũng có thể là quan lại lớn trong triều hoặc là người đứng đầu ở khu vực này...

Cũng trong đợt khảo cổ để tìm dấu tích của một thời đại kim khí An Dương Vương đã từng xây thành, lập chốt ở Cao Bằng, đoàn khảo cổ đã tiến hành khảo sát bãi đá sỏi lộ thiên tại làng Bó Mạ, xã Hưng Đạo.

Họ phát hiện, ở khu vực bến sông ăn ngầm sâu vào trong bờ có công cụ bằng đá thô sơ, chứng tỏ người thời tiền sử đã từng sinh sống ở đây. Đó là những công cụ bằng đá mà người nguyên thủy ghè một đầu để làm chỗ cầm (rìu đá) để chặt cây hay giết thú. Con người đã sớm sinh sống ở khu vực này mà nơi cư trú chính là những gò đất cao dọc theo bờ sông Bằng Giang.

Đây là lần thứ hai Cao Bằng phát hiện được di tích đá cũ mà cũng là lần đầu tiên trên thềm sông cổ - sông Bằng Giang tìm thấy dấu tích con người thời nguyên thủy. Ngoài phát hiện mới này, còn có những phát hiện đáng chú ý về di tích thành Bản Phủ, qua đó thấy rõ hơn giá trị lịch sử, văn hóa, và vị thế của thành Bản Phủ trong lịch sử của vùng đất Cao Bằng nói riêng và Việt Nam nói chung.

Cũng phải nói đến việc hiểu biết rõ hơn về vùng đất Hưng Đạo thấm đẫm dấu tích của lịch sử tiền nhân, cụ thể là ở trong đợt khảo cổ này đã phát hiện được một loạt dấu tích kiến trúc, trong đó có dấu tích kiến trúc ở Đà Quận và khu đồng Thiên Thanh, ỏ xóm Bản Phủ.

(Còn nữa)

Châu Bảo