Cuộc tấn công mạng của Nga và "thủ lĩnh" đội quân công nghệ thông tin Ukraine

Nhiều tuần sau khi Nga tấn công, hãng máy bay không người lái DJI của Trung Quốc cho biết vào ngày 24 và 25/3 vừa qua, chuỗi bán lẻ lớn của Đức MediaMarkt thông báo sẽ gỡ bỏ các sản phẩm DJI trên kệ hàng do những cáo buộc trên Twitter về việc quân đội Nga sử dụng sản phẩm và dữ liệu của DJI để tấn công Ukraine.

Nhưng thông tin drone DJI được dùng trong xung đột tại Ukraine cũng xuất hiện trên Internet từ đầu tháng này. Quan trọng là ngày 16/3, Bộ trưởng Nội các trẻ nhất của Ukraine Mykhailo Fedorov đã đưa ra đơn khiếu nại tới công ty máy bay không người lái Trung Quốc DJI, cho rằng quân đội Nga đã dùng sản phẩm của hãng này để dẫn đường tên lửa tại nước của anh ấy. Anh đề nghị công ty Trung Quốc ngừng kinh doanh với Nga.

"@DJIGlobal bạn có chắc chắn muốn trở thành đồng đội trong những vụ tấn công này không", Mykhailo Fedorov, Bộ trưởng chuyển đổi kỹ thuật số của Ukraine đã chia sẻ trên dòng tweet. "Hãy chặn các sản phẩm của bạn đang giúp Nga tàn sát ở Ukraine!"

DJI phủ nhận cáo buộc và gọi đây là "hoàn toàn vô nghĩa". Trên Twitter, công ty một lần nữa nhắc lại luận điểm: "Tất cả sản phẩm DJI được thiết kế cho mục đích dân sự, không thể đáp ứng yêu cầu của quân đội". Còn theo MediaMarkt, quyết định ngừng bán sản phẩm DJI dựa trên nhiều nguồn và không tiết lộ sâu hơn.

DJI từ lâu đã cố gắng giữ giới hạn về địa chính trị, đặc biệt là khi Trung Quốc duy trì quan điểm ủng hộ Điện Kremlin trong cuộc chiến ở Ukraine. Nhưng sau dòng tweet đề nghị của Mykhailo Fedorov, DJI đã phản hồi vài giờ sau đó. Chỉ với một dòng tweet khiêu khích, Fedorov đã ghi thêm một chiến thắng tạm thời.

"Sau những cuộc tấn công này, bạn sẽ có cảm giác bất công ngày càng lớn và cháy bỏng, nó không còn là ý thức chỉ bảo vệ bản thân mà là phải vì quốc gia và sự tự do", Fedorov nói thông qua một phiên dịch viên trong một cuộc phỏng vấn độc quyền của Zoom với The Washington Post. "Ý thức này sẽ là thứ thúc đẩy bạn chiến đấu cho sự tồn tại của chính mình với tư cách là một quốc gia".

Với những cách điều động trực tuyến khôn ngoan như vậy, Bộ trưởng Mykhailo Fedorov đã nổi lên như một trong những nhà lãnh đạo nổi tiếng nhất của Ukraine, một người am hiểu kỹ thuật số vận động được sự ủng hộ của các công ty công nghệ toàn cầu, và các nguồn lực địa phương trong cuộc xung đột mà anh ấy bắt đầu gọi là "Chiến tranh mạng lần thứ nhất". Nhờ văn phòng Bộ chuyển đổi kỹ thuật số của mình, Ukraine tự hào về một cuộc tấn công trực tuyến đáng gờm, ngay cả khi lực lượng của họ đang chơi phòng thủ trên mặt đất.

Nhưng trong khi Fedorov nổi tiếng bằng cách sử dụng Twitter của mình như một phát đại bác để gây áp lực buộc Apple, Facebook và các công ty khác xây dựng "phong tỏa kỹ thuật số" chống lại Nga, thì các chiến thuật của anh ấy hiện cũng đang phát triển thành một cuộc tấn công hậu trường mạnh mẽ khi cuộc chiến bước sang tháng thứ hai.

Trong những tuần gần đây, Bộ chuyển đổi kỹ thuật số của anh ấy đã bắt tay vào một chiến dịch tiếp cận rộng rãi, gửi hơn 4.000 thư yêu cầu tới các công ty, chính phủ và các tổ chức khác, mỗi yêu cầu đều do Fedorov đích thân ký. Văn phòng của anh ấy có liên hệ với hàng nghìn CEO của các doanh nghiệp nhỏ hơn, anh ấy nói. Và khi các công ty Mỹ thực hiện các bước để hạn chế kinh doanh ở Nga trong bối cảnh áp lực của dư luận và các lệnh trừng phạt, nhóm của Fedorov đang tập trung vào một đồng minh khó có thể xảy ra: các công ty lớn của Trung Quốc, như DJI và Alipay - hy vọng tốt nhất của Nga trong việc giảm bớt tác động của các lệnh trừng phạt kinh tế rộng rãi do phương Tây áp dụng.

Ở tuổi 31, Fedorov trở thành một bộ trưởng thời chiến tỏa sáng chỉ sau một đêm khi xe tăng Nga tiến vào Ukraine vào ngày 24 tháng 2. Sau khi điều hành chiến dịch kỹ thuật số sáng tạo được ghi nhận rộng rãi với chiến thắng bất ngờ của Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky, Fedorov đang biến các kỹ năng tiếp thị của mình để giành được trái tim và tâm trí của cộng đồng thế giới.

Văn phòng với đội ngũ công chức yêu thích công nghệ của anh ấy đã được đổi mới hoàn toàn như một cỗ máy chiến tranh kỹ thuật số. Gửi tin nhắn trên Twitter và Telegram, Bộ của Fedorov đang tuyển dụng một "đội quân CNTT" để ngăn chặn các cuộc tấn công mạng của Nga và chống lại các cuộc chiến kỹ thuật số. 

Bộ của Fedorov cũng đã xây dựng các ứng dụng để cung cấp các dịch vụ của chính phủ, và anh ấy cùng nhóm của mình đã nhanh chóng làm lại chúng để ứng phó với hậu quả nghiệt ngã của chiến tranh: Bao gồm một công cụ được sử dụng trong thời bình để đăng ký ô tô và truy cập các tài liệu khác của chính phủ hiện cho phép những người Ukraine di tản nhận được tiền tái định cư và theo dõi các hoạt động của quân đội Nga. Trong khi đó, "chiếc loa truyền thông xã hội" của Fedorov vẫn thu hút sự chú ý của gần 300.000 người theo dõi trên Twitter của anh ấy về vụ chiến sự ở Ukraine.

Mặc một chiếc áo phông đen trơn và đồng hồ thông minh, Fedorov đã nói chuyện với The Post từ một địa điểm không được tiết lộ, do lo ngại về an ninh. Anh ấy tỏ ra lạc quan, đôi khi mỉm cười khi đề cập đến những thành công của đất nước mình, sau đó chuyển sang giọng nghiêm trọng khi phản ánh về số lượng các cuộc tấn công của Nga. Anh ấy ngủ bốn giờ một đêm, gọi những đêm kỳ quặc khi có được năm giờ nghỉ ngơi chỉ còn là một "điều xa xỉ". Nhưng công việc này là con đường duy nhất phía trước, Fedorov nói, giải thích rằng anh không thể tưởng tượng được cuộc sống của mình sẽ ra sao nếu đứng bên ngoài một "Ukraine tự do".

Các chiến dịch gây áp lực ban đầu của anh đã dẫn đến một số chiến thắng (và công khai) đáng chú ý nhất của đất nước. Các doanh nghiệp lớn của Mỹ bao gồm Microsoft, Amazon và Apple đã thực hiện các bước để hạn chế việc bán các sản phẩm mới ở Nga. Nhắn tin với Elon Musk, Fedorov đã có công trong việc đưa hàng nghìn vệ tinh Starlink đến Ukraine - bao gồm cả vệ tinh mà anh sử dụng để kết nối Internet trong cuộc phỏng vấn với The Post.

Trong một chiến thắng gần đây, PayPal tuyên bố sẽ cho phép người Ukraine nhận các khoản thanh toán trên các dịch vụ của mình sau nhiều cuộc thảo luận với nhóm của anh ấy và một số áp lực công khai trên Twitter.

Fedorov đã chia bộ của mình thành các nhóm nhỏ hơn, mỗi nhóm tập trung vào các ưu tiên khác nhau, để giúp quản lý khả năng tiếp cận rộng rãi với các công ty - bao gồm khoảng 500 công ty công nghệ. Đến thời điểm này, anh ấy đã gửi rất nhiều thư đến nỗi không thể theo dõi được bộ đã chủ động liên hệ với ai. Ví dụ, Fedorov không thể nhớ được liệu anh ấy có gửi thư cho Clearview AI trước khi công ty thông báo rằng, họ đang cung cấp phần mềm nhận dạng khuôn mặt cho Ukraine trong chiến tranh hay không.

Chiến thuật của Fedorov không gây tranh cãi. Những lời kêu gọi ban đầu để các công ty rút dịch vụ từ Nga đã vấp phải sự chỉ trích rộng rãi từ các doanh nghiệp cũng như các chuyên gia về tự do Internet. Natalia Krapiva, cố vấn pháp lý công nghệ của tổ chức phi lợi nhuận Access Now cho biết: 

"Việc hạn chế người dân Nga tiếp cận thông tin độc lập sẽ tạo điều kiện thêm cho Điện Kremlin tìm cách bóp nghẹt tin tức độc lập về cuộc chiến và thúc đẩy tuyên truyền một chiều của nhà nước Nga vào cuộc xâm lược vào Ukraine, nhiều chuyên gia coi các dịch vụ công nghệ này là phương tiện cần thiết để người Nga bình thường hiểu về cuộc chiến. Nhưng Fedorov vẫn ủng hộ nỗ lực của mình trong việc cắt đứt các dịch vụ này của Nga, cho rằng việc tước đoạt đó sẽ buộc người dân phải yêu cầu một giải pháp khác.

"Sẽ có một thời điểm khi hầu hết những người này nhận ra rằng có điều gì đó không ổn với chính phủ của họ, có điều gì đó không ổn với tổng thống của họ và điều gì đó không ổn với tình hình, và họ sẽ ra ngoài hành động và ngăn chặn chiến tranh", anh nói.

Ngay cả với tất cả các trách nhiệm mới, anh vẫn cam kết với công việc chính phủ bình thường của mình và lạc quan sâu sắc về triển vọng của Ukraine trong trận chiến. Anh ấy thường xuyên nói về hy vọng của mình đối với thời bình, kêu gọi Facebook và YouTube mở các văn phòng công nghệ mới ở Ukraine "sau khi chuyện này kết thúc". Anh ấy rất hào hứng về một dự án điều tra dân số đang diễn ra, được hỗ trợ bởi công nghệ của Apple, mà anh ấy dự định sẽ hoàn thành đúng tiến độ.

Chiến tranh đã buộc Fedorov phải nhận một loạt trách nhiệm mới, bao gồm tuyển dụng một đội quân tình nguyện viên CNTT để hỗ trợ Ukraine nỗ lực phá vỡ các trang web lớn của Nga. Fedorov nói rằng Bộ hiện có "một loạt các công cụ theo ý của chúng tôi" và các tình nguyện viên của nhiều bộ kỹ năng khác nhau đang làm việc "một cách rất phối hợp" để phá vỡ nước Nga ở mảng trực tuyến.

Fedorov cho biết chính phủ Ukraine đã xây dựng vũ khí mạng kể từ trước chiến tranh, đồng thời cho biết đất nước đã "chịu các cuộc tấn công liên tục" từ Nga trong suốt 2 năm rưỡi làm bộ trưởng kỹ thuật số. Nhưng chiến tranh đã buộc phải thay đổi chiến lược. "Khi xe tăng bắt đầu lăn bánh, khi máy bay bắt đầu thả bom và tên lửa hành trình bắt đầu nổ tung ngôi nhà của chúng tôi, chúng tôi nhận ra rằng chúng tôi phải tiến hành một cuộc phản công", anh nói.

Các dịch vụ kỹ thuật số mà nhóm của Fedorov đã đi tiên phong trong thời bình được thiết kế để dễ dàng giao tiếp giữa người dân và chính phủ - đã tỏ ra hữu ích như nhau trong chiến tranh. Trước đây, mọi người có thể truy cập hộ chiếu của họ thông qua một ứng dụng của chính phủ, có tên là Diia. Giờ đây, ứng dụng đó giúp người dùng truy cập các khoản tiền khẩn cấp và cung cấp các tài liệu nhận dạng cá nhân mà họ có thể đã bị mất trong cuộc pháo kích của Nga. Fedorov cho biết, nhóm của anh cũng đang xây dựng một chức năng để liệt kê những thiệt hại mà chiến tranh đã gây ra cho nhà cửa và tài sản khác của họ, để họ có thể được hoàn trả trong tương lai.

Với nền tảng về tiếp thị kỹ thuật số và kinh nghiệm quản lý chiến dịch kỹ thuật số của Zelensky, Fedorov cũng là công cụ giúp cuộc chiến nổi bật trên các nguồn cấp dữ liệu truyền thông xã hội trên khắp thế giới. Trên các trang Telegram và Instagram của mình, anh ấy đã chia sẻ hình ảnh của những đứa trẻ bị thương và thậm chí là một đoạn video cho thấy các cuộc tấn công vào các địa danh lớn ở Ba Lan, cho thấy tác động của chiến tranh có thể sớm được cảm nhận bên ngoài Ukraine.

"Hôm nay là Ukraine, ngày mai sẽ là toàn bộ châu Âu," anh viết trên Telegram, chú thích cho video. "Nga sẽ không dừng lại ở con số nào".

Trong cuộc phỏng vấn, Fedorov gọi sự hỗ trợ trực tuyến kéo dài nhiều tuần qua của quốc tế dành cho Ukraine là "chưa từng có", đồng thời nói thêm rằng anh ấy có thể "thực sự cảm nhận được" sự ủng hộ của cộng đồng phương Tây thông qua các lệnh trừng phạt và hơn thế nữa. "Đây là những điều tiếp tục thúc đẩy chúng tôi trong cuộc chiến chống lại một trong những đội quân hùng mạnh nhất trên thế giới", Fedorov nói.