Đằng sau các cuộc biểu tình đang làm 'rung chuyển' Libya là gì?

Các cuộc biểu tình đã nổ ra khắp Libya trong những ngày gần đây. Hạ viện ở thành phố phía Đông Tobruk đã bị phóng hỏa hôm thứ Sáu 1/7 và hàng trăm người biểu tình ở thủ đô Tripoli đã đổ xuống trung tâm thành phố để phản đối lực lượng vũ trang và tăng giá hàng hóa cơ bản.

Các cuộc biểu tình đã xảy ra khi nhiều phe phái chính trị của Libya vẫn mâu thuẫn về khuôn khổ hiến pháp và lộ trình cho các cuộc bầu cử, khi các cuộc đàm phán do Liên Hợp Quốc hậu thuẫn ở Cairo và Geneva giữa các đại diện từ Hội đồng Nhà nước cấp cao của Tripoli và Hạ viện của Tobruk đã không thể đi đến một sự thống nhất.

Tình hình trở nên trầm trọng hơn khi các phe phái tìm cách lật đổ chính phủ của Thủ tướng Abdul Hamid được quốc tế công nhận ở Tripoli và thành lập một chính phủ đối thủ do Bộ trưởng Nội vụ Fathi Bashagha lãnh đạo, có trụ sở tại Sirte. Nhóm này đã khởi xướng một cuộc phong tỏa dầu, tạo ra khủng hoảng. “Có nhiều lý do khiến những người biểu tình quyết định xuống đường trong giận dữ. Nhưng nguyên nhân chính là sự thất bại của các chính trị gia trong việc đạt được một hiệp định chính trị và thay vào đó họ thích giành giật quyền lực với nhau bằng cái giá của những công dân bình thường”, nhà văn kiêm học giả người Libya Ahmed Mayouf nói với Al Jazeera, “Thất bại này đương nhiên dẫn đến sự suy giảm điều kiện sống trên toàn quốc, ảnh hưởng đến cả những công dân ít quan tâm đến chính trị”.

Nhà báo Libya Mustafa Fetouri nói với Al Jazeera rằng "lý do chính của các cuộc biểu tình là sự suy giảm điều kiện sống ở Libya và đặc biệt là việc cắt điện liên tục, thiếu cơ hội việc làm và không có bất kỳ thỏa thuận nào về bầu cử".

Tuy nhiên, học giả người Libya Yusuf Bakhbakhi cho rằng, lý do của các cuộc biểu tình là khác nhau tùy thuộc vào khu vực mà chúng đang diễn ra. Ông nói: “Có một cảm giác thất vọng và các khiếu nại ngày càng tăng về các vấn đề liên quan đến thất nghiệp ở Tripoli, điều này đã thúc đẩy các cuộc biểu tình chống lại chính phủ của Dbeibah. Ở Tobruk, các lý do mang tính chính trị nhiều hơn và liên quan nhiều hơn đến sự hiện diện của lính đánh thuê và chính trị của Hạ viện đã ngăn cản việc tổ chức bầu cử."

Các cuộc biểu tình có thể leo thang Libya đã bị ảnh hưởng bởi sự bất ổn và nội chiến kể từ khi nhà lãnh đạo lâu năm Muammar Gaddafi bị lật đổ vào năm 2011. Năm 2021, một cuộc đối thoại quốc gia do Liên hợp quốc hậu thuẫn đã dẫn đến việc thành lập một chính phủ mới dưới quyền của Dbeibah trên cơ sở các cuộc bầu cử sẽ được tổ chức vào tháng 12 cùng năm. Tuy nhiên, các cuộc bầu cử đã bị trì hoãn vô thời hạn, dẫn đến tranh chấp về tính hợp pháp của chính phủ Dbeibah.

Vào tháng 2 năm 2022, Hạ viện ở Tobruk - được hậu thuẫn bởi Khalifa Haftar, người đã bao vây thủ đô Tripoli trong suốt năm 2019 trước khi bị đẩy lùi bởi sự can thiệp quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ - đã gây tranh cãi bổ nhiệm Bashagha làm thủ tướng và giao nhiệm vụ cho ông thành lập chính phủ. Tuy nhiên, Bashagha đã gặp phải sự phản kháng gay gắt từ các lực lượng vũ trang liên kết với Dbeibah khi ông cố gắng vào Tripoli vào tháng 5 để thành lập chính phủ của mình, khiến ông sau đó tuyên bố rằng ông sẽ nhận nhiệm vụ của mình từ thành phố Sirte.

 Kể từ đó, những người ủng hộ chính phủ của Bashagha đã đóng cửa một phần các cơ sở khai thác dầu ở phía đông nhằm gây áp lực buộc chính phủ của Dbeibah phải từ chức. Bashagha nói với hãng tin Reuters rằng việc phong tỏa dầu “có thể sẽ kết thúc nếu ngân hàng trung ương cung cấp vốn cho ngân sách mà quốc hội đã phê duyệt cho chính phủ của ông”.

Việc phong tỏa dầu đã làm trầm trọng thêm vấn đề mất điện trên khắp Libya, đây là một trong những nỗi bất bình chính của những người biểu tình đã xuống đường gần đây. Yusuf Bakhbakhi, một học giả người Libya có trụ sở tại Tripoli, nói với Al Jazeera rằng “tình trạng mất điện kéo dài nhiều giờ trong ngày và xếp hàng tại các trạm xăng rất dài. Điều này là do lạm phát gia tăng và giá cả tăng cao ”. 

Tuy nhiên, Bakhbakhi cho biết các cuộc biểu tình vẫn chưa đạt đến mức độ mà họ có thể buộc phải thay đổi. “Các cuộc biểu tình có thể leo thang. Đây chắc chắn là một khả năng”, ông nói. “Tuy nhiên, nó vẫn còn hạn chế đối với một số thanh niên và việc đốt cháy tòa nhà Hạ viện ở Tobruk và việc người biểu tình đóng cửa và các hành động phá hoại khác có thể đã ảnh hưởng đến quyết định tham gia các cuộc biểu tình này của những người khác”.

Bakhbakhi nói thêm rằng: “Người Libya hiện tại vẫn chưa đến mức sẵn sàng xuống đường với số lượng lớn, bất chấp điều kiện sống đang xuống cấp”. Mayouf cho biết các cuộc biểu tình có thể sẽ tiếp tục leo thang.