Huyền thoại A Mét

Cuộc đời ông là bản hùng ca tiêu biểu của con người Tây Nguyên bất khuất...

Ông Đinh Rươl với những tài liệu viết về cha mình.

Nhân vật “cụ Mết” trong tác phẩm “Rừng xà nu” của nhà văn Nguyên Ngọc vốn được xây dựng từ một nguyên mẫu có thật - đó là cụ A Mét, tên thật là Đinh Môn. Năm 1984 tôi đã có dịp gặp cụ, được cụ kể cho nghe cuộc đời huyền thoại của mình. Ông Đinh Rươl – con trai cụ cùng dự chuyện. Những ngày cuối tháng 9 vừa rồi tôi mới gặp lại Đinh Rươl. Ông cho biết những chuyện cụ kể, ông đã ghi lại tóm tắt, nhờ vậy đã góp một phần vào việc bổ sung hồ sơ đề nghị Nhà nước phong Anh hùng cho cụ…

Giặc chiếm buôn

Làng Xốp Nghét bấy giờ nhỏ lắm. Vài chục hộ người Trẻ (một nhánh của dân tộc Xê Đăng) lọt thỏm giữa bốn bên ngăn ngắt rừng già. A Brôm – Y Lữ chỉ có 2 con, một gái, một trai. Cô con gái lớn lên da trắng như bẹ chuối bóc, hát hay, múa dẻo. Tiếng vang đến tận Lào, một tù trưởng nghe tiếng đến đòi bắt làm vợ với món sính lễ lên tới… 500 con trâu. A Brôm phải đem chia bớt cho dân làng giết thịt. Trâu thì đã nhận mà cô dâu vẫn không chịu về nhà chồng, tù trưởng tức giận đem lính tới đánh làng Xốp Nghét rồi đốt rừng. Người chết, rừng cháy 7 ngày 7 đêm mới tắt, cô dâu đành phải gạt nước mắt về nhà chồng…

Biến cố gia đình xảy ra, lúc bấy giờ cậu bé Đinh Môn mới khoảng 10 mùa rẫy. Cũng như bao người Tây Nguyên lúc ấy, hiểu biết của Đinh Môn chỉ đến đôi làng xung quanh… Cho đến khoảng năm 15 tuổi, lần đầu tiên tầm mắt của Đinh Môn vượt khỏi những điều đã biết - ấy là một lần được cha cho theo xuống đồng bằng đổi muối. Bấy giờ Pháp đang bắt phu mở con đường 14 B. Từng tốp người áo quần rách như lá chuối, gầy như khúc le hì hụi chặt cây đào đá. Trông họ cũng giống người Xê Đăng, người Trẻ. Khác lạ là giống người gì da trắng, mắt xanh, bụng to như đàn bà chửa, chỉ đứng ngó rồi lâu lâu lại lấy roi quất lên lưng người làm. Hỏi, cha nói đó là người Kinh bị người Pháp bắt đi làm xâu. Muốn hỏi người Pháp ở đâu nhưng cha cũng không biết. “Cái giống người gì ác thế. Thật thương cho người Kinh. Không biết mai mốt nó có vào làng bắt người Xê Đăng làm xâu không”.

Chẳng phải lo xa, chuyện hoá gần hơn là nghĩ…

Trời xưa nay yên lặng, một buổi bỗng nghe tiếng gì rất lạ. Nhìn lên thì thấy một con gì lạ lùng: Nó có hai cánh, cả người sáng chói, tiếng kêu vang tận rừng sâu. Nó bay đi bay lại sát ngọn cây mấy cái chớp mắt rồi mất hút…

Cả đời đã ai thấy con gì lạ thế? Người người bàn tán rồi đồng ý với nhau: Đó là con diều của Pháp đi kiếm ăn. Đinh Môn đứng ra tập hợp thanh niên làng để chuẩn bị nỏ to, bện dây mây làm lưới bắt con diều. Ai cũng nóng bụng chờ con diều Pháp đến… Chẳng phải chờ lâu, chưa hết con trăng nó đã trở lại. Lần này nó bay còn chậm hơn, cái cánh cứ đảo qua đảo lại nghiêng ngó. Chờ nó đến giữa đầu, Đinh Môn hô bắn… Sao chẳng mũi tên nào găm được vào nó, lại rơi xuống cả đầu mình? Cái lưới đơm trên ngọn cây kia, sao cũng không mắc được vào cánh nó? Trèo lên ngọn cây coi thử thì Yàng ơi, hoá ra nó còn cách xa cả tiếng hú!

Sau đó ít lâu thì Pháp vào đóng đồn ở Đăk Choong. Nó vào các làng bắt người đi làm đường, trồng cây cà phê, trồng chè. Pháp lại làm một cái nhà bằng đá. Ai chống đi làm xâu thì bắt nhốt vào đó. Ông A Brôm chống đi xâu cũng bị Pháp bắt nhốt, đánh gần chết mới thả cho về…

Tìm nước thần

Nhưng đánh lại Pháp bằng cách nào? Nghe nói Pháp là người Yàng. Yàng cho Pháp biết cách làm súng bắn dưới đất, làm ra con diều sắt bay trên trời dòm. Nghe nói ở làng KLúi dưới Cheo Reo có ông Săm Brăm, bên Đăk Lăk có N Trang Lơng được Yàng cho nước thần. Có được nước ấy xoa lên người thì súng Pháp bắn không trúng, đau bệnh gì cũng hết. Hăm hở, Đinh Môn lên đường quyết xin cho được nước thần…

Nhưng lang thang hết cả một con trăng mà không gặp được N Trang Lơng. Hỏi dò thì được biết: Pháp thành được Yàng, làm được súng, được con diều là nhờ phép lạ Yàng cho trong đồng xu của nó (đồng France đúc bằng kẽm). Lấy cái đồng xu đó bỏ vào nước, làm lễ cúng Yàng thì thành nước thần thôi. Đinh Môn nghĩ cách đi làm xâu cho Pháp. Kiếm được đồng xu rồi, làng giết một con gà trắng, một con trâu trắng để làm “nước thần”. Lễ khấn Yàng xong, Đinh Môn trịnh trọng bỏ đồng xu vào chiếc nồi đồng lớn. Già làng rót từng bầu nước được lấy trên núi cao rồi lần lượt xoa lên đầu, lên lưng cho mọi người.

Môn chọn trong số bà con mình những người khoẻ nhất, gan dạ nhất rình Pháp vào làng thì đánh. Mấy con trăng sau Pháp lại vào làng bắt xâu. Chờ nó đến thật gần, Đinh Môn hô mọi người nhất loạt bắn ra… Lạ quá, tên trúng người mà sao không thấy Pháp chảy máu? (sau này mới biết là Pháp mang áo giáp, tên găm không thủng). Pháp hơi hoảng nhưng chỉ mấy cái chớp mắt, nó bắn lại. Đạn nổ như sấm chớp. Một người bị thương. Những người còn lại phải chạy lui. Pháp vào nổi lửa đốt nhà, may dân làng chạy kịp lên núi cao.

(Còn nữa)

Ngọc Tấn