Lập hồ sơ di sản nhân loại cho hát Then: Nâng niu câu hát thần tiên

Nghệ nhân Hà Thuấn đang hướng dẫn lớp trẻ người Tày hát Then.

Từ núi rừng Việt Bắc...

Vùng “lõi” của hát Then là các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn và Bắc Kạn, nhưng tính đến thời điểm hiện nay, hát Then đã có mặt tại 14 tỉnh, thành trên toàn quốc, đặc biệt là còn có ở các tỉnh thuộc khu vực Tây Nguyên do đồng bào di cư vào đây mang theo câu hát từ núi rừng Việt Bắc.

Bởi vậy khi biết tin Chính phủ đồng ý về chủ trương với đề nghị của tỉnh Tuyên Quang về việc lập hồ sơ “Di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu hát Then của dân tộc Tày khu vực Việt Bắc” trình UNESCO xem xét công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại, tất cả những người yêu mến làn điệu này đều rất mừng vui.

Then không chỉ là một làn điệu dân ca thông thường mà nó còn tổng hòa nhiều môn nghệ thuật và phong tục khác như hát, múa, đàn, hội hoạ và giao duyên. Riêng ở Tuyên Quang, các nghệ nhân nơi đây vẫn còn giữ được một số làn điệu cổ như “Then cấp sắc” để công nhận một người đủ điều kiện làm thầy cúng, lo việc tâm linh của bản làng; “Then kỳ yên” (cầu điều lành và điều tốt) và “Then lễ hội”. Những làn điệu Then ở Tuyên Quang thường mở đầu bằng tiếng “ới la” đặc trưng tiêu biểu cho khát vọng giao đãi của con người với trời đất, vạn vật.

Ông Nguyễn Vũ Phan- Phó Giám đốc Sở VHTTDL Tuyên Quang cho biết, hát Then nếu muốn được bảo tồn thì phải có một không gian sống động nguyên gốc gắn liền với loại hình diễn xướng dân gian và đời sống văn hóa tín ngưỡng của đồng bào các dân tộc. Nếu muốn được UNESCO công nhận, chúng ta phải trình ra những làn điệu Then cổ chứ không phải những làn điệu mới, cải biên...

Nỗi lo nghệ nhân

Trước đây, Tuyên Quang có 4 nghệ nhân am tường Then cổ, nhưng đến nay, vì tuổi cao, hai người đã qua đời, hai người còn lại đều đã trên 70 tuổi. Nghệ nhân Hà Thuấn ở xã Tân An (Chiêm Hóa) cho biết: “Anh trai tôi, cố Nghệ nhân Hà Phan mới là người đi đầu và có đóng góp rất nhiều trong việc gìn giữ nghệ thuật hát Then. Cái khó của hát Then là loại hình nghệ thuật truyền miệng, nếu không có tấm lòng với di sản ông cha thì không thể nào đeo đuổi được”.

May mắn sinh ra ở cái nôi của hát Then là xã Tân An, ông Hà Thuấn được thừa hưởng tình yêu với câu hát Then- câu hát thần tiên từ cha mẹ và người anh trai của mình, nên ông thuộc làu làu 2 điệu chính của hát Then là “tằng bốc” (đường cạn), “tằng nặm”(đường nước). Ông còn là một bậc thầy chế tác đàn tính, nên nếu việc khôi phục Then cổ ở Tuyên Quang mà không dựa vào ông thì cũng khó mà thành công.

Phạm Vũ Liên