Loài cá thài bai, loài cá bống từng bơi lội hàng đàn dưới sông Trà Khúc mà người Quảng Ngãi yêu

Hồn quê trên sông Trà 

Mặt khác, lượng mưa hằng năm tập trung chủ yếu trong khoảng thời gian chỉ chừng hơn 2 tháng của mùa mưa, do tác động của những cơn mưa lớn và liên tục, nước từ các khe, suối, sông con, mạch ngầm thường xuyên gây ra những vụ sạt lở núi, cuốn đất, đá, cát, mùn, thực vật gãy đổ, trôi theo dòng nước đục ngầu ra dòng chính của con sông, rồi cuốn về phía hạ lưu.

Từ trung lưu đến cửa sông, tốc độ dòng chảy chậm lại, tạo ra những điểm bồi lấp dọc ven bờ và giữa dòng sông. Mùn, đất, đá, cát và sạn... cuốn trôi theo dòng nước, lâu ngày lắng tụ, hình thành các gò bãi.

Những gò bãi này, theo thời gian, được người dân khai thác, trồng trọt, dần dần hình thành những cánh đồng soi, phù sa màu mỡ, như soi thôn Tư, xã Nghĩa Lâm và soi An Mỹ, xã nghĩa Thuận (Tư Nghĩa); soi Thọ Lộc, xã Tịnh Hà (Sơn Tịnh); soi Đông Dương, xã Tịnh Ấn Tây (TP Quảng Ngãi)...

Khi quá trình bồi lấp đã tương đối ổn định, người dân dựng nhà, lập vườn, đào giếng lấy nước, trồng tre và cây ăn quả, tạo nên xóm làng trù phú, như bãi An Phú, xã Tịnh Minh (Sơn Tịnh); xóm Buồng, xã Nghĩa Thắng; bãi Xuân Phổ, xã Nghĩa Kỳ (Tư Nghĩa); bãi Ân Phú, xã Tịnh An; bãi Thanh Khiết, xã Nghĩa Hà (TP.Quảng Ngãi); bãi Sung Tích, xã Tịnh Long (TP Quảng Ngãi)...

Đây là chuyện chơi chữ để trêu ghẹo nhau của trai gái 2 làng ven sông đối diện. 

Từ "cải giá" ở đây vừa chỉ nghề làm giá đỗ và trồng rau cải nổi tiếng của vùng Thanh Khiết, xã Nghĩa Hà, bờ nam sông Trà; vừa đồng âm với từ "cải giá", tiếng Hán Việt nghĩa là "lấy chồng khác". 

Còn "kén dâu" vừa chỉ nghề trồng dâu nuôi tằm truyền thống của làng Sung Tích, xã Tịnh Long, bờ bắc sông Trà, vừa có nghĩa là kén chọn con dâu. 

Những cồn, bãi ven sông và giữa sông cũng chính là nơi các loài phiêu sinh vật, rong rêu phát triển mạnh, tạo nên môi trường sống thuận lợi cho các loài thuỷ sản như tôm, cua, cá, ốc... đặc biệt là các loài cá đặc hữu của sông Trà Khúc như cá hanh, cá móm, cá bống, cá thài bai...

Phong cảnh hữu tình 

Những gò bồi, bãi bồi dọc theo sông là một hợp phần của sinh cảnh sông nước, tạo nên sự đa dạng của cảnh quan và môi sinh ở lưu vực sông Trà Khúc.

Trong ký ức của những cư dân ven sông Trà Khúc một thời chưa xa, sông Cùng và gò Một là hình ảnh rất nên thơ ở vùng trung lưu sông Trà Khúc. Sông Cùng nằm về phía Tư Nghĩa, chạy từ An Lạc Bắc về Xuân Phổ, thuộc xã Nghĩa Kỳ. 

Thực ra đây là một lạch nước của sông Trà Khúc, ăn sâu vào bãi bồi ở hữu ngạn, cách mép nước vào mùa khô chừng nửa cây số, đổ xuôi về hướng đông, chạy song song với dòng sông chính chừng non cây số trước khi tắt dòng. 

Những vạt rau muống xanh mượt mọc từ  bờ lạch bò lan ra mép nước. Trên bờ là màu xanh sậm của cỏ bói, màu xanh ngả sang tím nhạt của những liếp cây bã đậu cao khuất đầu người. Rồi đồng dâu mơn mởn, ruộng mía ngả mơ vàng. Xanh nước, xanh trời, hoà cùng màu xanh cây cỏ, nhìn tựa một bức tranh sơn thuỷ hữu tình.

Gần như đối diện bên tả ngạn là gò Một. Đây là một gò bồi ven sông chạy dọc từ bến Ngân Giang về bến Đá, xã Tịnh Hà, là hợp phần của thắng cảnh Hà Nhai vãn độ. 

Gò Một xanh ngút mắt thảm cỏ non tơ, đàn bò khoan thai gặm cỏ trong nghiêng nghiêng ánh nắng chiều, đò ngang qua lại Ngân Giang - Xuân Phổ, đò dọc từ Đồng Có, An Thọ xuôi về. Ghe sạn thả neo quanh bến Đá để người làm sạn cuồn cuộn cơ bắp đội lên bờ những thúng sạn nặng trĩu. 

Những người đàn ông nhủi hến cập ghe vào bờ, các mẹ, các chị chờ sẵn để gánh hến về nhà, sáng mai mang ra bán ở chợ Mới, chợ Đình, chợ Phước Lộc. Chim nhạn bay lượn trên đầu, le le bơi lội dưới sông chẳng khiến ai để ý, trừ đám trẻ chăn bò thích quậy phá lũ chim trời làm trò vui.