Lưu Đình Chất đỗ Tiến sĩ năm 42 tuổi, sống được vua Lê phong Tể tướng, mất được truy tặng Thiếu sư

Danh nhân Lưu Đình Chất là con trai của Lâm Quận công Lưu Đình Thường (Thưởng). Ông cũng là hậu duệ đời thứ 21 của Thái sư Lưu Cơ, người đã thừa kế trọn vẹn tài năng và truyền thống tốt đẹp của Thái sư. Theo sử liệu, ông đỗ đạt khá muộn. 42 tuổi, Lưu Đình Chất tham gia thi Đình, đỗ Đệ nhị giáp Tiến sĩ xuất thân (Hoàng giáp), ông được phong chức Đô cấp sự trung (chức quan đứng đầu một cơ quan trong sáu khoa giúp việc sáu bộ thời Lê - Trịnh).

Làm quan trong triều, Lưu Đình Chất đã thể hiện tài ngoại giao xuất chúng. Năm 1613, ông được cử làm Chánh sứ sang cống triều đình nhà Minh. Đây không chỉ là sự kiện lớn trong sự nghiệp làm quan của người con đất Đông Khê, mà còn ảnh hưởng đến mối quan hệ với quốc gia láng giềng. Không phụ sự kỳ vọng, trong chuyến đi này Lưu Đình Chất bằng tài ngoại giao khéo léo đã chú trọng gia tăng tình hòa hiếu với không chỉ nhà Minh mà mở rộng giao hảo với sứ thần Cao Ly.

Sau khi đi sứ trở về, Lưu Đình Chất được thăng lên chức Hữu Thị lang Bộ Lại, tước hầu. Sách Hoằng Hóa phong vật dành cho ông nhiều lời khen ngợi: "Dĩnh ngộ hơn người, văn chương nổi tiếng ở đời… Đi sứ phương Bắc, vịnh thơ thù tạc, ứng đáp, thanh danh vang động Yên Kinh".

Danh nhân Lưu Đình Chất: Sống được phong Tể tướng, mất được truy tặng Thiếu sư

Lưu Đình Chất sống, làm quan trong giai đoạn đất nước xảy ra nhiều biến động chính trị và nội chiến giữa các thế lực phong kiến. Cuộc chiến diễn ra giữa triều đình Lê - Trịnh với nhà Mạc kéo dài dai dẳng nhiều năm, cuối cùng cũng phân thắng bại khi Tiết chế Trịnh Tùng chiếm được kinh đô Thăng Long, từng bước tiêu diệt tàn quân nhà Mạc. Sau đó, xung đột Trịnh - Nguyễn lại ngày càng căng thẳng… Những xung đột chính trị, tranh giành quyền lực không chỉ khiến đời sống nhân dân khổ cực mà bản thân những Nho sĩ đương thời cũng không khỏi "tâm tư". Với tinh thần thương dân, mùa Đông năm Mậu Ngọ (1618) quan đại thần Lưu Đình Chất lại dâng lên chúa Trịnh Tùng tờ khải Sửa đức để dẹp điềm tai dị.

Theo sử liệu, vào năm Bính Thìn (1616) do hạn hán kéo dài, nhà nông mất mùa triều đình lại ban lệnh tuyển binh. Trước tình thế ấy, Lưu Đình Chất cùng Tả Thị lang Bộ Hộ Lê Bật Tứ (người Kẻ Nưa) cùng làm tờ trình dâng lên chúa Trịnh với lời lẽ thống thiết: “Một năm hai lần hạn, tai dị xuất hiện liền liền, dân thôn quê bao người la oán, chắc là có quan hệ đến chính sự hiện nay mà xảy ra như thế. Nay nghe có lệnh thúc các huyện xã xứ Thanh Hoa theo từng hạng tuyển thêm binh lính. Sợ rằng bây giờ không phải lúc duyệt tuyển. Nếu lệnh ấy thi hành thì những người quyền thế cai quản cũng theo đấy mà bắt chước, lại tuyển bổ thêm, dân chịu sao nổi? Kính xin lấy lòng trời thương dân, tạm dừng việc đòi thêm lính để làm điều nhân chính. Như thế thì đẹp lòng dân, được ý trời, khí hòa đem đến điềm lành, mưa móc thuận thời, lúa má tốt tươi, Nhân dân được hưởng phúc lành no đủ, thế nước vững vàng như bàn thạch Thái Sơn, mà con cháu được hưởng phúc mãi không cùng” (Đại Việt sử ký toàn thư).

Đánh giá về Lưu Đình Chất, nhà sử học Phan Huy Chú trong sách "Lịch triều hiến chương loại chí" đã dành sự khen ngợi: "Từ đời Hoằng Định đến Dương Hòa, Thịnh Đức là lúc triều đình lắm việc, phải sửa chính ở trong, dẹp loạn ở ngoài… Ông Lưu Đình Chất ở Quỳ Chử bày tỏ mưu hay, bổ ích rất nhiều".

Với nhiều đóng góp quan trọng, Lưu Đình Chất được triều đình phong kiến Lê - Trịnh thăng Đô ngự sử, rồi Tá lý công thần, Thượng thư Bộ hộ, Tham tụng (Tể tướng), Thiếu bảo tước Phúc Quận công. Danh nhân Lưu Đình Chất còn là một nhà thơ lớn, đã để lại 19 bài thơ cận thể trong "Toàn Việt thi lục". Năm 1627 ông mất, thọ 62 tuổi, được truy tặng Thiếu sư.

Ông được thờ phụng tại đình Đông Khê, Nhà thờ họ Lưu ở thôn Đông Khê và tại hai cụm di tích cấp quốc gia đền - chùa Hà Cát và Diêm Điền, huyện Giao Thuỷ, Nam Định. Đình Đông Khê và lăng mộ Ông được xếp hạng di tích cấp tỉnh năm 1993. Tên của Ông được đặt cho trường THPT Lưu Đình Chất giai đoạn 2011-2019 tại xã Hoằng Quỳ, Hoằng Hoá, Thanh Hoá.

Ngày 6/7/2024 tới đây, hội thảo "Vai trò của Danh nhân Lưu Đình Chất trong lịch sử dân tộc và việc bảo tồn, phát huy các giá trị di sản về ông" diễn ra tại Trung tâm hội nghị huyện Hoằng Hoá, Thị trấn Bút Sơn, huyện Hoằng Hoá, Thanh Hoá sẽ làm rõ nét hơn về cuộc đời và sự nghiệp của vị đại quan Lưu Đình Chất, cũng như những đóng góp nổi bật của ông trong lịch sử.