Nhà báo có chán nghề không?

Nhà báo có lúc nào chán nghề báo không? Có chứ! Đến yêu một ai đó phát điên phát cuồng còn có lúc chán, nói gì đến chuyện làm nghề. Hôm qua, 21/6, một người đồng nghiệp đàn anh vào comment facebook: Bây giờ, nếu không làm báo, chúng ta làm gì? 

Dòng comment gợi nhiều suy nghĩ và những sự chọn lựa ngày nào. Hồi ấy thi vào trường báo, học nghề báo nhưng thực sự chẳng hiểu gì về nghề báo cả. Hỏi 100 sinh viên ngồi ở giảng đường báo chí về sự chọn lựa của mình chắc phải đến 80-90% sẽ trả lời đơn giản là thích viết lách - vậy thôi!

Làm nghề, va vấp, trải nghiệm rồi mới nhận ra, thích viết lách là chưa đủ! Nhà báo cần phải có những phẩm chất khác, những năng lực khác, mang tính quyết định hơn: Sự dấn thân, khả năng chịu áp lực, khả năng nhìn nhận vấn đề duy lý. Và ở một chừng mực nào đó còn là khả năng đối diện với rất nhiều rủi ro. 

Nếu không làm báo, anh em ta làm gì? Sau dòng comment ấy, anh đồng nghiệp thổ lộ: "Như ở tuổi của anh, bây giờ tự thấy không đủ kĩ năng để bắt đầu lại. Không làm báo nữa, thực sự cũng chẳng biết phải làm gì". Nghe có phũ phàng không? Phũ phàng, nhưng rất thực! Nghe có gì đó như là một thoáng chán nản với nghề nghiệp không? Có! Sự thực là có. 

Chán vì sống với nghề này, và sống một cách chân phương, thuần tuý, nhà báo phải rất nhọc nhằn mới kiểm đủ tiền nuôi nấng gia đình, vợ con. Có thể đâu đó người ta sẽ gặp những nhà báo rất giàu có, đi trên những chiếc xe ô tô rất sang trọng, ở trong những biệt thự rất nguy nga, đấy chắc chắn chỉ là một số rất ít những người làm báo chứ không đại diện cho số đông hàng vạn nhà báo hiện nay. 

Còn với số đông những nhà báo ăn lương toà soạn, sống bằng nhuận bút nghề báo bây giờ càng ngày càng khó sống. Trước sự bùng nổ của mạng xã hội, đặc biệt là facebook, báo chí chính thống thường đi sau. Mà đã đi sau thì luôn phải đau đầu giải quyết bài toán sinh tồn. Vì thế chăng mà một bộ phận nhà báo hiện tại chỉ còn "gá" tên mình trên báo, còn thực tế, lãnh địa hoạt động - thu nhập chính của họ là... trên facebook. 

Chán vì nhiều lúc thấy ngòi bút mình bất lực. Có cảm trăm vạn lý do bất lực và trăm vạn kiểu bất lực khác nhau. Bất lực trong việc nhìn ra một bản chất thật sự giữa những mê hồn trận của một vấn đề. Bất lực trong việc không thể làm mới chính mình, nên không thể thoát khỏi chính cái bóng của mình. Bất lực trong việc không thể bắt đúng mạch của độc giả, và nói đến cùng những thứ mà độc giả thực sự đang mong muốn. Bất lực trong việc muốn sống thì phải chạy theo view, mà nhiều lúc chạy theo view thì lại vi phạm những tín điều thiêng liêng nào đó trong lòng mình. 

Phải làm thế nào để có thể hành nghề một cách ngay ngắn đàng hoàng mà vẫn... khoẻ? Sẽ có một bộ phận nhà báo trả lời được câu hỏi này, và sẽ có một bộ phận khác hoang mang, bất lực trước câu hỏi này. Và từ hoang mang, bất lực đến chán nản là một con đường rất ngắn. 

Có những người chán nghề sẵn sàng bỏ nghề, vì nhìn thấy một cánh cửa khác. Có những người chán nghề nhưng không thể bỏ nghề, vì không thấy bất cứ cánh cửa nào mở ra. Có những người vừa cố làm nghề vừa kinh doanh buôn bán, kể cả buôn bán đất đai theo kiểu đại gia lẫn buôn bán mấy thứ hàng vặt trên facebook. Ở một toà soạn nọ đã và đang diễn ra cảnh gần như tất cả các nhà báo nữ, trong đó có cả những cây bút lẫm liệt một thời giờ vừa cố bám nghề, vừa dồn thời gian, tâm huyết bán đồ ăn trên mạng. Nên buồn hay vui? 

Ở một thời đại mà báo chí chính thống rất khó cạnh tranh vai trò "đi trước" với mạng xã hội, trong một bối cảnh mà những người viết báo chân chính càng lúc càng khó sống thì ở đâu đó, tâm lý chán nản là dễ hiểu. Chán ở đây không phải là cái chán cá biệt, mà là cái chán mang tính hội chứng, phản ánh một đặc thù tâm lý của một bộ phận người làm báo đương thời. 

Vậy thì những lúc chán, nhà báo nghĩ gì? 

Một bạn đồng nghiệp kể rằng, những lúc ấy mình nghĩ đến những tấm gương lớn trong nghề. Những tấm gương có thật, ngay ở thời đại của mình, chứ không phải là những tấm gương bước ra từ một thời làm báo khói lửa chiến tranh. Những tấm gương như thế đôi khi vẫn xuất hiện, và được anh em trong nghề suýt xoa.

Nhà báo Nguyễn Thu Trang.

Như câu chuyện về hai nữ nhà báo Thu Trang (báo Phụ nữ Thành phố Hồ Chí Minh) và Liên Liên (Đài truyền hình Việt Nam) chẳng hạn, là phận nữ nhưng hai chị đã lặn lội nhiều đêm ở chợ đầu mối Long Biên (Hà Nội), đối diện với rất nhiều những lời đe doạ của những "thế lực ngầm" để thực hiện một loạt bài điều tra, vạch mặt cả một hệ thống bảo kê ngang ngược. 

Chị Thu Trang tâm sự rằng, trong quá trình điều tra đã hơn một lần chị và gia đình chị bị dọa giết. Lần ấy, cảm giác đầu tiên của chị là muốn chạy ngay đến trường học để được tận mắt nhìn thấy đứa con mình vẫn đang chơi đùa lành lặn. Và chị bảo áp lực kinh khủng đến mức đã có lúc chị muốn dừng lại. Nhưng rồi nghĩ đến những tiểu thương thấp cổ bé họng, những người bị băng nhóm bảo kê chèn ép đến "tức thở", chị không cho phép mình dừng lại nữa. Nhờ những nhà báo như chị Thu Trang, chị Liên Liên mà cuối cùng công lý được lấy lại, và quyền lợi của những con người thấp cổ bé họng được thực thi. 

Hình ảnh nhà báo Liên Liên tác nghiệp tại chợ Long Biên.

Một bạn đồng nghiệp tâm sự: "Chỉ cần nghĩ đến sự dấn thân của những người như Thu Trang và Liên Liên là tự mình lại nói với mình: trong cái nghề này, mình chưa đủ tư cách để mà kêu ca, chán nản. Và khi tự mình nói với mình như thế thì lại có thể tiếp tục vượt mọi khó khăn để làm nghề". 

Năm 2017, nhà báo trẻ Đinh Hữu Dư của TTXVN về Yên Bái ghi hình một trận lũ quyét. Anh đội mưa, đứng giữa cầu, hướng camera xuống dòng nước lũ. Bất ngờ cầu sập, anh bị dòng nước cuốn đi, mãi mãi không về. Năm 2013, nữ phóng viên Nguyễn Thị Hồng Sen của Đài truyền thanh Đức Phổ (Quảng Ngãi) cũng mãi mãi ra đi, không về khi thực hiện nhiệm vụ đưa tin về siêu bão Haiyan. Lúc ra đi, cả Đinh Hữu Dư và Nguyễn Thị Hồng Sen đều còn rất trẻ. Sự ra đi của họ nói rằng ngay trong thời hiện đại này, nghề báo vẫn đầy rủi ro. Vì trách nhiệm với một tấm ảnh, một thước phim, một con chữ mà nhà báo đã phải đổ mồ hôi, đổ máu, và thậm chí hy sinh cả tính mạng mình. 

Nhà báo trẻ Đinh Hữu Dư - PV TTXVN thường trú tại Yên Bái.

Sự thiêng liêng cao quý của nghề báo được gìn giữ bởi những con người đầy trách nhiệm và dấn thân như thế! Và nhìn vào những sự thiêng liêng, cao quý ấy mà mỗi lúc chán nản, người làm báo lại có nhiều động lực để vượt qua. 

Đúng là làm nghề ngày một khó, và ngày một nghèo. Đúng là nếu tìm được một cánh cửa nghề nghiệp nào khả dĩ hơn thì có thể cũng đã bỏ nghề rồi. Nhưng  một ngày còn làm nghề là một ngày còn tự nhắc nhở: Dẫu sao mình vẫn đang được sống bằng chữ nghĩa, mua sữa cho con bằng chữ nghĩa, nuôi nấng gia đình bằng chữ nghĩa. Chữ nghĩa có thể khiến người ta nghèo khó và đầy dằn vặt, nhưng bản chất sâu xa của chữ nghĩa thì mãi mãi thiêng liêng! 

Đấy chính là điều lớn nhất mà nghề nghiệp đã cho mình!