Voọc mông trắng ở Hà Nam trước nguy cơ "mất nhà"

Như đã phản ánh, tháng 2/2021, phóng viên của Báo Nông thôn Ngày nay/Điện tử Dân Việt đã có chuyến thực địa tại khu rừng Kim Bảng, ghi nhận hình ảnh về loài voọc mông trắng ở Hà Nam.

Loài được xếp ở mức cực kỳ nguy cấp (CR) trong danh lục đỏ của IUCN (2019); thuộc Nhóm IB, Nghị định 06/2019/NĐ-CP về quản lý thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm và thực thi Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.

Môi trường sống của voọc mông trắng ở Hà Nam

đang bị đe dọa

Tài liệu của cơ quan chức năng cũng thể hiện việc ghi nhận vài chục cá thể voọc mông trắng xuất ở các thung Cơm Tám, Ba Bậc, Đại Địa, Xồ Là Má… (huyện Kim Bảng).

Ghi nhận thực tế của phóng viên, hiện nay hoạt động khai thác đá vôi, săn bắn đang gây ảnh hưởng tới hệ sinh thái động thực vật, đặc biệt là môi trường sống của loài voọc mông trắng.

Ông Lê Đắc Phúc - Điều phối dự án bảo tồn voọc mông trắng, Tổ chức bảo tồn động thực vật hoang dã quốc tế (FFI) kể rằng, từ năm 2016 cho đến nay, FFI và một số tổ chức bảo tồn khác đã phối hợp với Chi cục kiểm lâm Hà Nam khảo sát quần thể voọc mông trắng tại rừng Kim Bảng và ghi nhận được 13 đàn với khoảng 100 cá thể voọc mông trắng.

Các đàn voọc mông trắng phân bố rộng khắp khu vực vùng lõi của rừng Kim Bảng và tập trung tại phía đông của khu rừng huyện Kim Bảng. 

"Hiện tại, theo đánh giá của tôi và các chuyên gia linh trưởng, rừng Kim Bảng (bao gồm diện tích rừng của xã Liên Sơn, Thanh Sơn) rất phù hợp cho loài voọc mông trắng phát triển. 

Bằng chứng là những ghi nhận gần nhất về các đàn voọc tại đây có trạng thái khỏe mạnh, cơ cấu đàn có đủ cá thể trưởng thành, bán trưởng thành và con non, số lượng cá thể có xu hướng tăng so với các ghi nhận trước đây", ông Phúc nói.

Tuy nhiên, vấn đề ông Phúc cũng như nhiều chuyên gia linh trưởng khác lo ngại là khu vực khai thác đá hiện nay bao gồm các khu vựa đang khai thác và quy hoạch khai thác đang chồng lấn với sinh cảnh của voọc mông trắng ở Hà Nam (khu vực sống của các đàn voọc).

"Hoạt động này đang gây ảnh hưởng, làm mất dần môi trường sống của các động, thực vật rừng trong đó có loài voọc mông trắng.

Voọc mông trắng có tập tính sống theo lãnh thổ, mỗi đàn chỉ sống và kiếm ăn tại một khu vực nhất định, trong tự nhiên chúng có xu hướng bảo vệ khu vực sống của chúng trước các đe dọa từ các đàn khác hay từ động vật rừng khác.

Việc mất đi sinh cảnh sẽ đẩy các đàn voọc này di chuyển sang lãnh thổ của các đàn khác hay các động vật rừng khác, làm tăng sự cạnh tranh để tranh giành về lãnh thổ, đực, cái, thức ăn và chỗ ngủ (chúng có thể cắn nhau đến chết).

Hoặc chúng có thể bị đuổi đến khu vực thiếu sự an toàn như quá gần khu vực sống của con người... và làm cho cơ hội tồn tại của đàn đó ngày càng bị đe dọa nghiêm trọng", ông Phúc chia sẻ.

Còn TS Lê Khắc Quyết, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Đa dạng sinh học và loài nguy cấp (CBES) cho rằng, khu vực thung Ba Bậc và các khu rừng xung quanh là một trong những khu vực rừng có chất lượng tốt và đang cung cấp nơi sống, nguồn thức ăn dồi dào cho khoảng 30-50 cá thể voọc mông trắng ở Hà Nam. 

Ông Quyết đánh giá đây là khu vực rừng cực kỳ quan trọng đối với quần thể voọc mông trắng của Hà Nam.

"Vì vậy, hoạt động khai thác đá ở gần khu vực này sẽ tác động đối với đời sống và sự tồn tại của các đàn voọc mông trắng sinh sống trong các thung. Các hoạt động khai thác đá vôi hiện nay đang gây ô nhiễm tiếng ồn và bụi. 

Việc phát dọn thực bì, cây cối và khai thác đá sẽ làm mất sinh cảnh của các đàn voọc sinh sống trong khu vực; làm mất và chia cắt sinh cảnh của các đàn voọc trong khu vực, ảnh hưởng nghiêm trọng tới chúng", ông Quyết nói.

Khẩn cấp khoanh vùng, thành lập khu bảo tồn voọc mông trắng

Trước những lo ngại nêu trên, ông Phúc cho hay, ngay sau khi phát hiện loài voọc mông trắng (voọc quần đùi trắng), năm 2016 Tổ chức FF1 đã thành lập tổ bảo tồn cộng đồng bao gồm 6 thành viên tham gia tuần tra bảo vệ các loài động thực vật ở khu rừng Kim Bảng, trong đó có loài voọc mông trắng.

Hằng ngày, tổ bảo tồn cộng đồng để thường xuyên tuần tra, giám sát các hoạt đông ảnh hưởng đến rừng Kim Bảng và quần thể voọc mông trắng. 

Khi phát hiện các vi phạm, tổ sẽ thông báo Kiểm lâm phối hợp xử lý.

Năm 2018, một cá thể voọc mông trắng được phát hiện đã chết bởi một loại bẫy dây. Sau đó, xương cốt của cá thể voọc sau này đã được bàn giao cho Bảo tàng Tài nguyên rừng Việt Nam phục dựng.

"Hiện nay, Tổ chức FFI đang phối hợp với sở NN&PTNT Hà Nam đề xuất thành lập khu bảo tồn loài và sinh cảnh voọc mông trắng trên diện tích rừng Kim Bảng hiện có và một phần rừng thuộc huyện Thanh Liêm.

Trong khu bảo tồn gồm 2 khu: một là khu bảo vệ nghiêm ngặt (bao gồm khu rừng trưởng thành, nơi loài voọc mông trắng sinh sống) và khu phục hồi sinh thái (nơi các núi đá đã ngừng khai thác)", ông Phúc nói.

Ngoài ra, FFI đã làm việc với các tổ chức bảo tồn khác cùng gửi kiến nghị lên Thủ tướng Chính phủ, Văn phòng Chính Phủ, Bộ NN&PTN và Bộ TNMT đề xuất các hành động khẩn cấp bảo tồn loài này trên địa bàn Hà Nam.

Trong văn bản kiến nghị gửi Thủ tướng Chính phủ, các Bộ ngành, tỉnh Hà Nam FFI nhấn mạnh nội dung: xem xét dừng các hoạt động khai thác đá tại các diện tích rừng nơi có sinh sống của voọc mông trắng; duy trì kết nối, hành lang sinh cảnh với các khu bảo tồn, khu rừng xung quanh nhằm tạo điều kiện bảo tồn lâu dài quần thể voọc; bổ sung nguồn lực để cải thiện cơ sở vật chất, trang bị, nâng cao năng lực bảo vệ khu rừng, nghiên cứu, phát triển và phục hồi rừng; nâng cao nhận thức, cải thiện sinh kế người dân xung quanh nhằm giảm bớt các áp lực đến khu rừng.

"Việc bảo vệ rừng Kim Bảng mang lại giá trị to lớn về tài chính, con người và giá trị tự nhiên, đảm bảo môi trường sống của loài voọc mông trắng. Ngược lại, ngành công nghiệp xi măng thải ra một lượng khí đáng kể gây ô nhiễm môi trường và cũng có thể nhanh chóng phá huỷ nhà voọc mông trắng", Tổ chức FFI nêu trong đề xuất khẩn cấp gửi Thủ tướng Chính phủ.