Nỗi lòng của những người yêu gốm

Từng nhiều năm làm Trưởng phòng Kỹ thuật tại Xí nghiệp Sứ Bát Tràng, là người có nghề nên ông Hồng rất thích thú với những mảnh gốm vừa được tình cờ phát lộ. Ông tìm nhặt những mảnh gốm cổ đem về để xem cách người xưa làm gốm ra sao, hoa văn, họa tiết, màu men thế nào... Sự thích thú ấy trở thành niềm đam mê lúc nào chẳng biết. Với sự giúp sức của con trai, dần dần hàng nghìn, hàng vạn mảnh gốm lần lượt được đưa về ngôi nhà nhỏ của mình. Với vốn chữ Hán ít ỏi, lại thiếu chuyên môn nên ông phải vào nội thành tìm mua, nhờ người mượn tư liệu liên quan về tự học để phân loại đồ gốm. Sự phong phú, đa dạng, cũng như tính liên tục trong suốt hơn chục thế kỷ của các mảnh gốm cổ khiến ông Hồng nhận ra rằng, đây là bằng chứng quan trọng khẳng định Kim Lan từng là một làng sản xuất gốm sứ cổ.


Đến năm 2000, ông Hồng cùng 5 người bạn, là các bậc cao niên trong làng, hiểu biết về nghề gốm sứ, tâm huyết với mảnh đất Kim Lan, thành lập nhóm “Tìm về cội nguồn của làng”. Nhóm gồm các ông Nguyễn Văn Nhung, Nguyễn Việt Hồng, Nguyễn Văn Viện, Nguyễn Tiến Cung và Nguyễn Văn Lanh. Họ là những thành viên tích cực, vừa trực tiếp đi tìm, vừa vận động con cháu và người dân trong làng tìm kiếm những di vật quý.

Với hàng nghìn cổ vật tìm được, sau khi phân loại cho thấy, bãi Hàm Rồng là một kho báu vô giá, ẩn chứa hệ thống những di vật cổ là bằng chứng về một làng nghề sản xuất sành, gốm, sứ, đất nung cổ, liên tục kéo dài nhiều thế kỷ, đặc biệt phát triển phong phú nhất vào thế kỷ XIII - XIV. Liên tục từ năm 2001 đến 2003, sau báo cáo đề xuất của nhóm “Tìm về cội nguồn của làng”, đã có 3 đợt khai quật được Viện Khảo cổ học và Bảo tàng Lịch sử Việt Nam thực hiện trên bãi Hàm Rồng. Các đợt khai quật đã thu được sưu tập hiện vật có số lượng lớn, gồm nhiều vật liệu kiến trúc, trang trí kiến trúc, tiền đồng và đặc biệt đồ gốm sứ, có niên đại kéo dài từ thời Đường (thế kỷ VII - X) đến tận thời Lê (thế kỷ XVII - XVIII).

Cơ duyên may mắn

Một cơ duyên khác lại đến vào năm 2001, khi ông Hồng gặp TS Nishimura Masanari - nhà khảo cổ học Nhật Bản (người mới qua đời tại Việt Nam vài tháng trước đây vì tai nạn giao thông). Với nguồn vốn tài trợ cho khảo cổ học cộng đồng từ Nhật Bản do TS Nishimura dày công vận động, tháng 3.2012, nhà trưng bày gốm sứ và lịch sử xã Kim Lan, được khánh thành trong niềm vui, niềm tự hào vô bờ của “nhà khảo cổ chân đất” Nguyễn Việt Hồng, các thành viên nhóm và nhân dân trong xã. Tại đây có hơn 300 hiện vật được trưng bày theo tiến trình lịch sử đã khái quát được câu chuyện về làng nghề truyền thống Kim Lan, từ những dấu tích cư trú đầu tiên đến sự hưng thịnh hôm nay. Các cổ vật ở đủ các thời đại được thuyết minh bằng 3 ngôn ngữ Việt, Nhật, Anh, mà điểm nhấn là những đồ gốm sứ do chính người làng sản xuất. Điều này còn cho thấy, người dân Việt Nam hoàn toàn có thể làm được khảo cổ học cộng đồng mà Kim Lan chính là trường hợp thành công đầu tiên ở nước ta.

Sau hơn 1 năm hoạt động, nhà trưng bày gốm cổ của làng vẫn chưa có biển hiệu và luôn ở trong tình trạng... ơ thờ, vắng khách.

Sau ngày vui khánh thành, lãnh đạo xã cũng định hướng cho sự hoạt động của nhà trưng bày, chủ trương di chuyhình thành khu trưng bày và bán sản phẩm lưu niệm cho khách tham quan. Tuy nhiên, sau hơn 1 năm hoạt động, nhà trưng bày vẫn chưa có biển hiệu và luôn ở trong tình trạng vắng khách. Một số người dân ở đây cho biết, rất hiếm khi thấy nhà trưng bày mở cửa. Nhiều lần có sinh viên các trường chuyên ngành, lịch sử, khảo cổ đến tìm hiểu, nghiên cứu mà tìm mãi không thấy người giữ chìa khóa. Ngay cả ông Hồng, một trong những người sáng lập nhà trưng bày và cho mượn trên 200 hiện vật, khi muốn dẫn khách vào thăm cũng không dễ.

Một tin vui mới nhất là ngày 29.8 vừa qua, 5 thành viên nhóm “Tìm về nguồn cội của làng” cùng với cố TS Nishimura Masanari đã được nhận giải “Việc làm - Vì tình yêu Hà Nội” của Giải thưởng Bùi Xuân Phái 2013. Thế nhưng niềm vui này cũng chưa xóa được nỗi lòng, sự băn khoăn của những “già làng” Kim Lan khi thấy nhà trưng bày gốm sứ và lịch sử xã Kim Lan - tâm huyết một đời mình vẫn chưa được đưa vào sử dụng hợp lý. Họ mong muốn những di sản quý ấy phát huy được giá trị trong đời sống hôm nay và mai sau chứ không phải chịu cảnh vắng lạnh.