5 loài cá cực hiếm được ví là "ngũ quý hà thủy", có tiền chưa chắc đã mua được là những loại nào?

Vào thời phong kiến, chỉ những bậc vua quan, giới nhà giàu mới được thưởng thức những loại cá đặc sản này.

Sự tích cá tiến vua hiếm có khó tìm

Chuyện xưa kể rằng, có một ngư dân ở vùng đất Phú Thọ bắt được một con cá quý với hình hài kỳ lạ, thân cá giống cá chép nhưng miệng lại hệt mồm lợn. Vì thấy con cá đặc biệt nên người ngư dân đem dâng con cá quý lên vua Hùng. Sau khi vua Hùng ăn xong món ăn từ loài cá lạ ấy thì khen ngợi hết lời vì thịt cá thơm ngon, lạ miệng và ban lệ cúng tiến. Và từ đó, loài cá lạ với cái tên cá anh vũ trở thành một đặc sản tiến vua hàng năm của người dân vùng núi phía Bắc.

Cũng từ đó, người dân vùng núi phía Bắc thường rủ nhau săn lùng những loài cá lạ trên sông làm lễ vật dâng lên vua chúa. Tiếp sau đặc sản cá anh vũ tiến vua là sự xuất hiện của cá lăng, cá chiên, cá dầm xanh và cá bỗng. Đây đều là những loài cá có giá trị cao về mặt ẩm thực và được xem là vua của các loài cá nước ngọt ở miền Bắc. Chính vì thế mà chúng được dân gian xưng tụng “ngũ quý hà thủy” của các dòng sông phía Bắc.

“Ngũ quý hà thủy” có đặc điểm chung là chỉ xuất hiện ở khu vực thượng nguồn núi đá của sông Đà, sông Lô, sông Hồng. Để săn được các loài cá quý này làm cống phẩm dâng vua chúa không hề đơn giản.

Theo kinh nghiệm của những “tay săn” cá tiến vua thì ngã ba Bạch Hạc, nơi giao thoa của ba dòng sông là sông Đà, sông Lô, sông Hồng chính là nơi quy tụ nhiều “ngũ quý hà thủy”, đặc biệt là cá anh vũ, một trong 5 loại cá tiến vua hiếm có khó tìm. Bởi, đây là nơi những con anh vũ trưởng thành bắt đầu hành trình thiêng liêng ngược thượng nguồn tìm bãi đẻ. Trước sức ép mạnh mẽ của trăm thác, ngàn ghềnh trên hành trình vượt thác đã khiến buồng trứng non trong bụng cá anh vũ cái sớm chín, hệ sẹ trong bụng cá đực sớm mọng và để rồi thực hiện nghĩa vụ duy trì nòi giống.

Cùng với sự săn bắt của người dân và sự xuất hiện của hàng loạt các thủy điện trên thượng nguồn đã làm đảo lộn môi trường sống tự nhiên, bãi đẻ của cá anh vũ và các loài cá hiếm khác. Các loại cá tiến vua tự nhiên ngày càng ít, thậm chí cá anh vũ, loài cá tiến vua bậc nhất đất Phú Thọ xưa, nay đã bị xếp vào sách đỏ, có nguy cơ bị tuyệt chủng. Còn những loài khác như cá lăng, chiên, dầm xanh, bỗng được người dân thuần hóa và tiến hành nuôi thương phẩm. Mặc dù, các loại cá tiến vua đang được nuôi phổ biến ở các tỉnh miền núi phía Bắc, nhất là ở sông Đà – Hòa Bình nhưng giá của chúng không hề rẻ. Đặc biệt, đối với những con cá tiến vua “khủng”, chỉ có các đại gia mới có khả năng sở hữu những con cá quý hiếm này.

Cá Anh Vũ

Đây là loài cá quen sống ở nơi nước xiết, có nhiều ở vùng: Phú Thọ, Tuyên Quang, Cao Bằng… Chúng thường dùng miệng để bám vào vách đá ăn rêu nên mồm bành ra rất đặc biệt. Phần “mõm lợn” này cũng chính là bộ phận ngon nhất làm nên đặc trưng của loài cá trứ danh này.

Cá Anh Vũ trong tự nhiên chỉ nhỏ bằng đầu ngón tay, chỉ khoảng 3-5 lạng, rất ít con có trọng lượng lớn cỡ trên 1kg. Thịt cá Anh Vũ, trắng, quánh và thơm ngọt hơn bất cứ loài cá nào của vùng sông nước.

Hiện nay, cá Anh Vũ trong tự nhiên rất hiếm, một con cá đánh bắt tự nhiên có thể được trả giá lên tới cả chục triệu/kg. Tuy nhiên, hiện nay chủ yếu trên thị trường là cá Anh Vũ được người dân nuôi trồng.

Cá Dầm Xanh

Cùng với cá Anh Vũ, cá Dầm Xanh cũng là một loài cá quý, được nhiều người săn lùng, tìm mua. Cá Dầm Xanh thường sống ở tầng đáy của sông, nhất là các con sông, con suối của vùng núi Tây Bắc. Cá có miệng dày và có vảy óng ánh màu ửng xanh. Thức ăn của cá Dầm Xanh là mùn bã hữu cơ, các loại tảo và động vật không xương sống cỡ nhỏ ở đáy sông.

Cá Dầm Xanh có thịt thơm ngọt, nhất là buồng trứng, xương cá lại mềm. Vì thế mà dù chế biến cá Dầm Xanh theo cách thức nào thì cá cũng đều rất ngon mà không có mùi tanh.

Cá Dầm Xanh thuộc họ cá chép và di cư theo mùa. Đặc biệt, cá có ruột rất dài, gấp 10 lần chiều dài của thân.

Cá Lăng

Từ xa xưa loài cá này đã trở thành đặc sản tiến vua bởi mùi vị thơm ngon rất đặc trưng. Thịt cá lăng thơm, ít xương dăm, giàu chất dinh dưỡng. Loài cá này thường sống trong hang sâu, ăn rêu đá vì thế thịt rất chắc, ngọt.

Cá Lăng có thể chế biến thành nhiều món, trong đó có thể kể tới như món cá lăng nướng riềng mẻ nổi tiếng, gỏi cá lăng, lòng cá lăng xào, cá lăng trộn… Do cá lăng giàu dinh dưỡng, có giá trị kinh tế cao và có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon nên chúng đang được nuôi thương phẩm tại nhiều cơ sở ở Hòa Bình, Phú Thọ.

Cá bỗng

Là một loại đặc sản quý hiếm mà người Tày dùng để tiếp khách quý hoặc làm cỗ cúng. Cá bỗng có đặc điểm là từ nhỏ đến khi đạt trọng lượng 1 – 2kg thì lớn rất nhanh. Nhưng sau thời gian đó thì nó bắt đầu lớn chậm dần. Chính vì vậy mà có chú cá bỗng cả chục năm tuổi mà trọng lượng chỉ khoảng 3kg.

Thức ăn chủ yếu của loài cá này là rong rêu nên cá càng lâu năm thì thịt càng thơm ngon. Những con có tuổi đời vài chục năm là hàng siêu hiếm và đắt đỏ, do đó, chỉ những đại gia sành ăn mới tìm mua.

 Loài cá này chậm lớn nên sản lượng nuôi trồng không nhiều, cá bỗng tự nhiên lại càng hiếm hoi. Chính về để được thưởng thức đặc sản độc đáo này, không phải cứ có tiền là mua được.

Cá Chiên

Cá chiên hình thù cổ quái, màu sắc loang đốm đen cùng xanh rêu, đầu to kỳ dị là cá da trơn có nhiều ở sông Đà (Hòa Bình). Thịt cá màu vàng óng như sát nghệ, thịt thơm ngon dẻo quánh khi ăn có vị ngọt bùi rất đặc trưng. Loài cá này nổi tiếng nhất nhờ bộ lòng to, dày và khi ăn có vị giòn sần sật.

Cá chiên đặc biệt chỉ sống ở vùng nước siết, cạnh hang hốc, ghềnh đá cheo leo, cũng vì thế mà  nó có sức sống bền bỉ. Một con cá chiên trưởng thành, tối đa có thể nặng lên tới 50-60kg. Chính vì trọng lượng lớn nên loại cá này còn được mệnh danh là “thủy quái” vùng nước ngọt.

Để bắt được những con cá chiên khủng, các ngư dân phải đối mặt với dòng nước dữ. Họ thường lặn xuống sâu để quây lưới bắt cá. Có nhiều khi ngư dân bị chính những con cá chiên khủng quẫy, kéo cho mệt lử, thậm chí dễ bị thương nặng.

Chính vì khó khăn như vậy nên giá bán ra của cá chiên rất đắt. Cá càng to thì giá trị càng lớn. Có những con có giá trị lên tới hàng chục triệu đồng.