Cất rượu Cu Ì cho ngày tết

Người đàn ông La Chí ở bản Phùng bên hũ rượu Cu Ì.   H.H

Vì rượu Cu Ì là đồ uống mang đậm nét đặc trưng văn hoá của dân tộc nên đồng bào La Chí ở bản Phùng, xã Bản Luốc, huyện Hoàng Su Phì (Hà Giang) luôn giữ bí quyết nấu sao cho thật thơm ngon, nồng đượm. Nguyên liệu nấu rượu Cu Ì của người La Chí là gạo nếp nương, còn nếu là nếp cẩm thì rượu sẽ ngon hơn nhiều lần. Gạo được đãi sạch, ngâm thật kỹ cho mềm, vớt ra rá cho ráo nước sau đó đồ chín, tãi cho nguội rồi rắc men vào ủ trong chum hoặc thùng, đậy kín, sau khoảng 1 tuần là ngấu.

Cơm rượu ngấu men được trộn đều với trấu thóc theo công thức 1 đấu gạo + 1 đấu trấu rồi cho vào chõ, đặt lên chảo, bít kín xung quanh bằng dây chuối rừng, chưng cất bằng bếp lò. Khi chưng cất, người ta phải đặt lên trên miệng chõ một chảo nước lạnh giúp cho rượu ra nhanh hơn và không bị khê. Trung bình, mỗi mẻ nấu thu được 10 - 12 lít rượu...

Dụng cụ chưng cất rượu Cu Ì của người La Chí ở bản Phùng không khác nhiều so với các cộng đồng khác, cũng bao gồm chảo nước (thin cu), chõ đồ (mung cu) và chảo chưng cất (pay cho), nhưng độc đáo là ở kỹ thuật ủ men, lên men tự nhiên. Men để ủ rượu Cu Ì gồm có giềng củ (khe), vỏ quế (que phi), ớt quả (ưm bô), thảo quả (giê) và 1 loại lá cây rừng gọi theo tiếng La Chí là mè phê la. Khi tất cả đã được tìm đủ, người ta sẽ thái nhỏ, giã nát rồi trộn lẫn chúng vào với nhau, kế đó là trộn gạo nếp vào giã tiếp cho nhuyễn đều trước khi nặn thành những viên tròn to cỡ chừng hạt gấc đem phơi khô thành men quả. Liều lượng từng vị khi làm men tùy thuộc sở thích của người uống muốn có rượu hoẵng nhẹ, rượu hoẵng vừa hay nồng độ nặng.

Trong khi lớp trẻ hiện nay đua đòi theo các thứ rượu bán tràn lan ngoài thị trường, uống vào vừa hại sức khoẻ vừa gây mất an ninh trật tự, hạnh phúc gia đình, thì những người lớn tuổi ở bản Phùng vẫn không quản ngại vất vả qua bao công đoạn để chưng cất thành rượu nhằm giữ nghề làm rượu Cu Ì của người La Chí.