Cung điện nào của nhà Nguyễn ở kinh đô Huế có quy mô kiến trúc đồ sộ nhất, vua xây cho ai ở?

Trong Châu bản triều Nguyễn hiện bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, có nhiều văn bản ghi chép về xây dựng, trùng tu và mở rộng khuôn viên cung Diên Thọ cũng như các hoạt động liên quan đến sinh hoạt thường ngày ở đây. 

Toàn cảnh cung Diên Thọ-nơi ở của các Hoàng thái hậu, Thái Hoàng thái hậu vương triều nhà Nguyễn.

Theo đó Tháng 4 năm 1804, vua Gia Long cho xây cung Trường Thọ làm nơi sinh sống cho Vương thái hậu thay thế Hậu Điện. 

Đến thời vua Minh Mạng lại cho xây thêm Cung Từ Thọ, nằm trong khuôn viên của cung Trường Thọ để làm nơi an dưỡng của Thuận Thiên Cao Hoàng thái hậu Trần Thị Đang. 

Đến thời Vua Tự Đức lại hạ lệnh tháo dỡ toàn bộ kết cấu Cung Từ Thọ và xây dựng thành cung Gia Thọ, hoàn thành vào tháng 2 năm 1849, trở thành nơi ở của bà Từ Dũ Hoàng thái hậu. 

Thời Vua Thành Thái thì công trình này được đổi tên thành cung Ninh Thọ và chủ nhân là bà Nghi Thiên, sau đó là bà Từ Minh, mẹ của vua Thành Thái. 

Thời Vua Khải Định thì Cung Ninh Thọ được trùng tu, sửa chữa và đổi tên thành cung Diên Thọ cho đến ngày nay, là nơi ở của bà Thánh Cung Hoàng quý phi.

Cung Diên Thọ gồm khoảng 20 công trình kiến trúc lớn nhỏ với loại hình và phong cách kiến trúc đa dạng. 

Điển hình như chính điện cung Diên Thọ với tòa chính điện nằm ở vị trí trung tâm cung Diên Thọ, được xây bằng gạch và gỗ sơn đen. Công trình có quy mô đồ sộ với diện tích gần 960m² và các chi tiết được chạm trổ tinh xảo, tỉ mỉ theo phong cách trang nhã.

Đặc biệt, nội thất trong chính điện vẫn còn được giữ khá nguyên vẹn với bức hoành phi “Diên Thọ cung” và tám bức tranh gương vô cùng giá trị.

Bên cạnh chính điện là Tả Trà được dùng làm nơi đón tiếp những ai đến yết kiến Hoàng thái hậu. Công trình có 3 gian, 2 chái được xây bằng gạch và gỗ, mang đậm phong cách Á Đông. Đối xứng với Tả Trà qua sân trước chính điện cung Diên Thọ là lầu Tịnh Minh. Công trình được xây dựng theo kiến trúc hiện đại Tây Phương.

Ngoài ra, đến cung Diên Thọ, du khách không thể bỏ qua Phước Thọ Am (tầng trên là Khương Ninh Các). Công trình được xây dựng năm 1831 và được trùng tu vào các năm 1849 và 1900, là tòa tháp được xây dựng làm nơi thờ Phật và thờ Thánh để phục vụ nhu cầu tín ngưỡng của các Hoàng thái hậu và hậu cung. 

Công trình là tòa lầu hai tầng với kiến trúc cân đối, đẹp mắt và nằm trong khuôn viên độc lập, ngăn cách với bên ngoài bằng vòng tường khép kín. Hoàng Thái Hậu thường đến đây lễ bái vào các ngày mồng 1, ngày rằm hàng tháng và lễ vía hàng năm.

Nằm phía đông chính điện cung Diên Thọ là Tạ Trường Du (hay còn gọi là thủy đình). Công trình này được thiết kế theo kiểu nhà rường truyền thống Huế gồm một gian, bốn chái, mái ngói lưu ly men xanh, nền lát gạch hoa, vách gỗ và nội thất bên trong công trình được chạm khắc tinh xảo. Đây là nơi thư giãn của các Hoàng thái hậu với không gian được bố trí hài hòa, vô cùng hợp lý.

Ngày nay, khi đến cung Diên Thọ du khách sẽ bắt gặp một tấm bảng vàng “Diên Thọ cung” được lưu giữ từ xa xưa. Trải qua nhiều thời kỳ biến động của lịch sử, một số công trình đã bị phá hủy hoặc xây mới nhưng về cơ bản các công trình kiến trúc ở đây vẫn giữ nguyên được những nét độc đáo riêng có từ thời vua Tự Đức.

Với giá trị lịch sử lâu đời, kiến trúc độc đáo cùng không gian cổ kính trầm mặc, cung Diên Thọ là nơi không thể bỏ lỡ khi đến Huế. Nơi đây hứa hẹn sẽ mang đến cho du khách những trải nghiệm đáng giá và cảm nhận rõ hơn về đời sống chốn cung cấm thời phong kiến./.