"Đòn chí mạng" trị giá 23 tỷ đôla cuối cùng Biden dành cho Trump

Một giờ trước khi Donald Trump rời nhiệm sở, ông vẫn cố gắng đảm bảo cho "một trong những phần đẫm máu nhất trong di sản" của mình được thực hiện: Trao vũ khí của Mỹ cho các nhà độc tài Trung Đông phạm tội ác chiến tranh và vi phạm nhân quyền. Khi giới chính trị của Mỹ tập trung cho lễ nhậm chức của Joe Biden, thì các quan chức từ Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất đã ký các thỏa thuận mua 23 tỷ USD vũ khí của Mỹ - một thỏa thuận vũ khí mà gần như tất cả các thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ đã bỏ phiếu dừng nhiều tuần trước đó.

Thương vụ bán vũ khí lớn nhất của Trump sẽ khiến Emirates trở thành một trong số ít các quốc gia sở hữu máy bay chiến đấu F-35 hàng đầu và cung cấp cho Abu Dhabi những chiếc máy bay không người lái đầu tiên của Mỹ, cũng như các loại bom và tên lửa liên quan. Đó là một dự án kéo dài nhiều năm sẽ thay đổi đáng kể cán cân quyền lực ở Vịnh Ba Tư đầy biến động. Những người ủng hộ nói rằng điều đó sẽ có lợi cho Mỹ bằng cách ngăn chặn các đối thủ như Iran, nhưng những người không ủng hộ thì tin rằng động thái này sẽ tạo ra căng thẳng mới trong khu vực, làm trầm trọng thêm các cuộc can thiệp quân sự vốn đã tàn bạo của UAE và khiến công nghệ của Mỹ để lộ vào tay Trung Quốc và Nga.

Biden đã tạm dừng thỏa thuận vũ khí này ngay sau khi nhậm chức một tuần bằng cách đưa nó vào diện xem xét. Đây dường như là một chiến thắng đối với các nhà lập pháp và nhà hoạt động chính trị tiến bộ, những người muốn Washington ngừng thúc đẩy các cuộc xung đột Trung Đông và hy vọng tổng thống sẽ thực hiện lời hứa trong chiến dịch tranh cử của mình về việc xây dựng một chính sách đối ngoại kiềm chế hơn của Mỹ.

Nhưng vẫn chưa rõ liệu việc tạm dừng thỏa thuận vũ khí có thể chỉ là tạm thời hay không? Bất chấp việc Biden cam kết chấm dứt chiến tranh ở Yemen mà UAE đang giúp thúc đẩy, và việc ông đóng băng hơn 750 triệu đôla tiền bán bom cho đồng minh thân cận của Emirates là Saudi Arabia, nhưng liệu đến cuối cùng Biden vẫn có thể cho phép thỏa thuận của Trump hay không?

Lựa chọn đó sẽ gắn liền với lịch sử Hoa Kỳ khi bỏ qua "hành vi kinh khủng của bạn bè", một truyền thống mà nhiều người được bổ nhiệm trong chính quyền Biden đã công khai mô tả là khiến thế giới trở nên nguy hiểm hơn đối với người Mỹ bằng cách thúc đẩy sự phẫn nộ của các nước trên thế giới. Có người lo sợ rằng sự ra đi của Trump sẽ đồng nghĩa với những hậu quả do hành vi vi phạm các chuẩn mực quốc tế. Và nó sẽ làm suy yếu nỗ lực liên kết của Đảng Dân chủ nhằm làm cho chính sách đối ngoại của Mỹ nhân đạo hơn.

Tuy nhiên, không có gì ngạc nhiên. Cuối năm 2016, đội an ninh quốc gia của Tổng thống Barack Obama cam kết sẽ xem xét lại sự hỗ trợ của Mỹ đối với chiến dịch ném bom mà Ả Rập Xê Út và Tiểu vương quốc Ả Rập Xê Út đang thực hiện ở Yemen, sau một cuộc không kích vào một đám tang khiến gần 150 người thiệt mạng. Các trợ lý của Obama, hầu hết đều nắm quyền trở lại dưới thời Biden, cuối cùng đã từ chối chấm dứt chính sách, chỉ giảm một phần hỗ trợ. "Bây giờ là lúc để thực hiện thay đổi lớn, mạnh mẽ ... không giống như những chính quyền trước đây" - Daniel Mahanty, Giám đốc của Trung tâm Xung đột Dân sự Hoa Kỳ

Trump sau đó đã khôi phục và mở rộng sự hỗ trợ đó. Những quả bom liên kết với Mỹ đã cướp đi sinh mạng của hàng nghìn dân thường và khiến tình hình Yemen trở nên tuyệt vọng hơn. Trong khi đó, các cựu nhân viên của Obama đã chỉ trích Trump về một chính sách mà chính họ đã bắt đầu và không thể kết thúc. Khi Obama-Biden xem xét nên làm gì trong khoảng thời gian này, những kẻ diều hâu bên ngoài chính quyền đang cố gắng dẫn dụ họ đổ lỗi cho các thỏa thuận và cho rằng việc điều chỉnh hoặc hủy bỏ nó sẽ là một sự xúc phạm đe dọa Emirates quyết định thiết lập quan hệ ngoại giao với đồng minh của Mỹ là Israel. Yousef Al Otaiba, Đại sứ cấp cao của UAE tại Washingtonnói trong một hội nghị vào ngày 1 tháng 2 rằng việc xem xét chỉ đơn giản là "chiếu lệ" và quá trình hoàn tất chuyển giao vẫn đang diễn ra.

Quyết định của Biden - dự kiến vào tháng 4 - sẽ cho thấy sự nỗ lực của ông trong việc chống lại các xung đột lực lượng quân phiệt của Mỹ và học hỏi từ những sai lầm của Obama. Các nhân vật hàng đầu trong cuộc tranh luận về cách tiếp cận của Washington đối với các vấn đề toàn cầu cho rằng Biden đã có những lập trường rất vững chắc cũng như hiểu rõ từng bước đi, tham vọng của Trump để phá vỡ thỏa thuận hàng tỷ đô la.

"Trump đã tìm cách gấp rút thông qua việc bán máy bay chiến đấu tiên tiến nhất và công nghệ máy bay không người lái vũ trang nguy hiểm nhất của nước Mỹ cho Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống Nhất, bỏ qua sự tham vấn của quốc hội và để lại nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời," Thượng nghị sĩ Chris Murphy (D-Conn) nói trên tờ HuffPost. "UAE là một đối tác an ninh quan trọng và chúng ta có lý do để làm việc cùng nhau. Nhưng chúng ta phải có một cuộc tranh luận nghiêm túc về việc liệu Trung Đông có trở thành một nơi an toàn hơn với máy bay không người lái Reaper, thứ mà trước đây Mỹ chưa từng bán vào khu vực nào hay không? ". Ông cũng lưu ý về "thành tích" gần đây của UAE: phát triển mối quan hệ gần gũi với Trung Quốc và Nga, vận chuyển vũ khí vào Libya bất chấp lệnh cấm vận vũ khí quốc tế và cung cấp vũ khí của Mỹ cho dân quân lạm dụng ở Yemen.

"Tôi rất vui khi Tổng thống Biden đang xem xét lại thương vụ mua bán này để chúng ta có thể nhận được một số câu trả lời và đưa ra các quyết định sáng suốt hơn và cuối cùng là đưa Hoa Kỳ đến một nơi an toàn hơn," Murphy, người chủ trì Hội đồng Trung Đông về Quan hệ Đối ngoại Thượng viện quyền lực Ủy ban, cho biết. "Đây nên là một phần trong chiến lược lớn hơn của chúng ta nhằm thiết lập lại các mối quan hệ của Hoa Kỳ trên toàn Vùng Vịnh để đảm bảo chúng phù hợp với lợi ích an ninh quốc gia chung".

Erica Fein, giám đốc vận động của Win Without War, nói với HuffPost rằng nhiều nhà hoạt động tin rằng việc chấm dứt việc bán vũ khí và tính toán thiệt hại mà Emiratis và Ả Rập Xê Út đã gây ra cho Yemen với sự hỗ trợ trước đây của Hoa Kỳ giờ là một phép thử cho "uy tín" của Biden. Bà cho hay: "Cho đến khi điều đó xảy ra, chúng tôi vẫn sẽ tiếp tục thúc đẩy chấm dứt thái độ coi thường cuộc chiến này và yêu cầu… huỷ hành động bán vũ khí cho Saudi Arabia và UAE".

Các quan sát viên thân cận của nhóm Biden không kỳ vọng họ sẽ loại bỏ được hoàn toàn chính sách của Trump và Obama. Nhưng họ đã đạt được những mục tiêu đầu tiên đó là: Ả Rập Xê Út không nhận được lô hàng bom mới của Mỹ trong sáu tháng. Điều thứ hai là: Hai đối tác Hoa Kỳ sẽ không đẩy mạnh chiến dịch ác liệt của họ.

Daniel Mahanty, một cựu quan chức Bộ Ngoại giao hiện đang làm việc tại Trung tâm Xung đột Dân sự cho biết: "Chúng ta có cơ hội để tạo ra sự thay đổi lớn, mạnh mẽ… không giống như trong hai hoặc ba chính quyền trước đây. Sở dĩ Obama né tránh một sự điều chỉnh nghiêm trọng vì ba lý do: Thứ nhất, vì Mỹ vẫn luôn coi việc buôn bán vũ khí là bình thường đến mức chính phủ phải vật lộn để rút ngắn chúng; Thứ hai, bởi vì các quan chức vào thời điểm đó vẫn cảm thấy sự trợ giúp của Hoa Kỳ có thể "tạo ra thay đổi tốt hơn" trong hành vi của các đối tác Ả Rập; Thứ ba là bởi tổng thống ưu tiên thỏa thuận hạt nhân của mình với Iran - một dự án mà Saudi và Emiratis có thể gây khó khăn hơn."

Cố vấn an ninh quốc gia Jake Sullivan, người được cho là sẽ có ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định của Tổng thống Obama, đã tuyên bố chính sách Yemen của Obama "không hiệu quả" và đề nghị các quốc gia Ả Rập nếu muốn có được sự bảo trợ của Mỹ thì nên tập trung vào quốc phòng hơn là trang bị vũ trang cho các cuộc chiến tranh. Sullivan nói với các nhà lập pháp vào năm 2019: "Hỗ trợ an ninh là không cần thiết và không nên làm, hãy luôn là mặt hàng cao cấp với mức giá hào nhoáng."

Và ngay trước khi tái đắc cử làm đặc phái viên của Biden tại Iran, Rob Malley đã tham gia viết một bài báo của Bộ Ngoại giao cho rằng cuộc khủng hoảng Yemen là bằng chứng cho việc Washington nên xem xét lại "những đảm bảo có ảnh hưởng sâu rộng" của mình trong khu vực để tránh " vướng mắc vào những điều gây tổn hại"."Chừng nào vũ khí còn tiếp tục được tung ra thì Mỹ vẫn còn ở trong mớ bòng bong này", Rachel Stohl thuộc Trung tâm Stimson đăng trên Twitter sau khi Otaiba của UAE cho biết thỏa thuận vũ khí sẽ giúp Mỹ ít can dự hơn vào Trung Đông.

Hai trong số những người được bổ nhiệm gần đây của Biden vào Bộ Ngoại giao dự kiến sẽ làm giảm bớt sự hoài nghi của những người tiến bộ về gói thầu: Christopher Le Mon, người đã tập hợp những người hoài nghi về cuộc chiến Yemen tại tô chức phi lợi nhuận Crisis Action và hiện làm việc về chính sách nhân quyền cùng với Mira Resnick, một cựu trợ lý Quốc hội hiện đang làm việc trong văn phòng của Nhà nước về buôn bán vũ khí.

Nhưng những người bảo vệ thỏa thuận cũng thực hiện vận động hành lang trong chính quyền, họ tin tưởng sẽ có được sự ủng hộ từ nội bộ với các quan điểm "truyền thống" rằng Mỹ sẽ thua nếu các nước tìm cách mua vũ khí quay sang Trung Quốc và Nga, và rằng các đối tác vũ khí giúp đối phó với các thách thức quốc tế dễ dàng hơn.

Những người ủng hộ việc đạt thỏa thuận vũ khí cho rằng nó cũng giúp Mỹ rút lui bằng cách củng cố mối quan hệ mới của các Tiểu vương quốc Ả Rập với Israel để họ có thể giải quyết những vấn đề chung trong khu vực. Một tweet gần đây từ đại sứ quán UAE cho biết thỏa thuận của Trump sẽ giải phóng "mọi tài sản của Hoa Kỳ với các thách thức toàn cầu khác, tất cả ưu tiên sự duy trì lưỡng đảng lâu dài của Hoa Kỳ".

Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất sở hữu kinh nghiệm trong việc giải quyết một trong những vấn đề chính xảy ra trong quá trình chuyển giao: nó có thể giúp Bắc Kinh và Moscow, những nước ngoại giao với UAE, tìm hiểu hoặc đánh cắp vũ khí quan trọng của Mỹ. Trước cuộc bỏ phiếu của Thượng viện năm ngoái về thỏa thuận, UAE và các đồng minh đã vận động hành lang Quốc hội một cách quyết liệt, cung cấp các chi tiết kỹ thuật về cách họ sẽ bảo vệ vũ khí. Họ có thể lặp lại hành động đó, nếu họ thấy đó là điều cần thiết để giữ các đảng viên Cộng hòa chủ chốt ở bên mình, với nhóm của Biden.

Các nhà sản xuất vũ khí đang có động thái giúp đỡ các Tiểu vương quốc Ả Rập. Một nguồn tin quốc phòng cho rằng chính quyền Biden nên cân nhắc rằng UAE không có khả năng sử dụng máy bay phản lực F-35 trong các cuộc nội chiến khu vực vì chúng quá tối tân cho mục đích đó và cho rằng Lầu Năm Góc nên cân nhắc những phương án hiệu quả để giám sát việc sử dụng các thiết bị quân sự của UAE. Tuy nhiên, những tranh luận đó đã kéo dài nhiều tháng và sự hoài nghi sâu sắc về thỏa thuận vẫn tồn tại ở Washington, đặc biệt là ở Đồi Capitol.

Tháng trước, 25 thượng nghị sĩ đã ra hiệu rằng họ không tin rằng những nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm kết nối Israel với các quốc gia Ả Rập phải đi kèm với các chính sách đầy rủi ro. Mười một đảng viên của Đảng Cộng hòa đã tham gia cùng 14 đảng viên thuộc Đảng Dân chủ trong việc yêu cầu Biden đảo ngược việc Trump công nhận việc chiếm đất của Maroc - một cách mà chính quyền Trump dùng để bày tỏ muốn thực hiện vụ mua bán UAE, như một thỏa thuận phụ quan trọng để Maroc công nhận Israel. Trong khi đó, gợi ý rằng UAE sẽ bị hạn chế sử dụng thiết bị là điều khó chấp nhận,: "Theo truyền thống, họ sử dụng công nghệ và vũ khí vượt trội nhất với bất kỳ đối thủ nào mà họ đang chiến đấu".

Mặc dù những lo ngại về sự can thiệp khu vực của Các tiểu vương quốc Ả Rập và các đối thủ của Hoa Kỳ giành quyền truy cập vào tài liệu mật đã không thuyết phục được đa số thượng nghị sĩ phản đối thỏa thuận vào tháng 12, và vấn đề này vẫn còn gây tranh cãi nhiều tháng sau đó.

Giống như một cuộc chạy đua vũ trang

Động thái của ông Biden về việc bán vũ khí cho UEA không chỉ là một thương vụ buôn bán lớn về vũ khí. Cho phép điều này cũng đồng nghĩa với việc thúc đẩy cuộc chạy đua vũ trang mới ở Trung Đông - điều này sẽ đe doạ tới sự ổn định khu vực Trung Đông cùng với Hoa Kỳ.

Theo một điều luật được ban hành từ năm 2008 nhưng ít được biết đến bên ngoài Washington thì Hoa Kỳ phải đảm bảo rằng quân đội của Israel phải tốt hơn so với các nước xung quanh họ. Khi có nhiều quốc gia trong khu vực có cuộc buôn bán vũ khí lớn với Hoa Kỳ thì đồng thời Hoa Kỳ phải cung cấp các khả năng quân sự mới cho Israel để bảo vệ "Lợi thế quân sự đường biên giới" hay QME.

Những người hoài nghi và những người ủng hộ thỏa thuận UAE - bao gồm cả chính quyền Trump - đồng ý rằng nó sẽ định hình lại hiện trạng Trung Đông, bất kể thỏa thuận hòa bình của Emirates với Israel. "Bạn không thể trao cho UAE chiếc F-35, máy bay chiến đấu tiên tiến nhất thế giới và không ảnh hưởng đến QME của Israel", Bowman, thuộc Tổ chức Bảo vệ các nền dân chủ, cho biết. "QME rõ ràng là tương đối. … Đó không phải là về tình hình chính trị hiện tại của các chính phủ Ả Rập."

Kết quả là việc tiếp tục chính sách của Trump có thể khiến Biden cam kết hỗ trợ quân sự mới cho Israel. Những người ủng hộ Israel đã vạch ra một số lựa chọn. Michael Makovsky và Charles Wald thuộc Viện Do Thái về An ninh Quốc gia của Hoa Kỳ gần đây đã ủng hộ việc Israel tăng tốc độ mua vũ khí của Mỹ và gửi những quả bom tiên tiến hơn tới kho của Mỹ ở Israel, trong khi các quan chức Israel đã thảo luận về việc giao máy bay nhanh hơn.

"Vì thỏa thuận vũ khí được coi là "cái giá phải trả" của việc UAE công nhận Israel, câu hỏi về loại vũ khí nào mà Mỹ phải cung cấp cho Israel trở nên không thể tránh khỏi", Lara Friedman thuộc Tổ chức Vì Hòa bình Trung Đông cho biết. Cuối cùng, tình hình "thực sự trông giống như một cuộc chạy đua vũ trang," cô nói thêm.

Đối với Friedman người theo dõi quan hệ Mỹ-Israel, đã ngạc nhiên rằng ông Trump đã không đề cập rõ ràng với QME trước khi phê duyệt thỏa thuận. "Tôi cảm thấy khó tin rằng Quốc hội sẽ dung thứ cho điều đó", bà nói. Thêm một phần lý do tại sao ông dường như thành công khi làm như vậy là vì đã lớn tiếng tự xưng là "Tổng thống ủng hộ Israel cứng rắn nhất trong lịch sử".

Những gì Hoa Kỳ chọn làm sẽ có hiệu ứng "gợn sóng" trên toàn khu vực vốn đã biến động - bao gồm cả những đối thủ của Mỹ, những người có thể cảm thấy áp lực khi phải đầu tư nhiều hơn vào lực lượng của họ.

Jeff Abramson thuộc Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí lưu ý rằng việc cho phép bán sẽ làm tăng khoảng cách vốn đã nghiêm trọng giữa năng lực của Iran với năng lực của Mỹ, Israel và các đối tác của họ.

Lợi dụng chính trị

Ngoài những lý do chiến lược khiến Biden phải suy nghĩ lại về việc mua bán UAE, tổng thống có thể quyết định rằng việc để nó tiếp tục diễn ra là tốn kém về mặt chính trị nếu như Quốc hội quyết đoán về vấn đề này.

Nhưng sự hoài nghi dai dẳng của các nhà lập pháp đối với UAE và các đối tác vùng Vịnh khác như Ả Rập Xê Út, và cách họ bắt đầu gây ảnh hưởng mạnh mẽ hơn đối với an ninh quốc gia trong thời Trump sẽ khiến Biden khó bảo toàn chính sách của Trump mà không giải quyết thực tế là đại đa số Đảng của ông đã bác bỏ nó một cách rõ ràng.

Vẫn còn sự thất vọng về cách Bộ Ngoại giao xử lý vụ mua bán này và có nhiều dự luật đã được soạn thảo yêu cầu cơ quan hành pháp phải đáp ứng các điều kiện chặt chẽ để thực hiện chuyển nhượng. Trong khi đó, liên minh ủng hộ thỏa thuận có thể đi đến ít cam kết hơn so với những gì nhiều người vẫn tưởng. Đối với các nhà sản xuất vũ khí, họ có quan điểm: "Nếu họ có thể cho chính quyền Biden giữ thể diện bằng cách đưa ra một số chính sách có nhiều vấn đề, thì nó có thể phục vụ lợi ích của họ về lâu dài," Mahanty, Trung tâm Dân sự nói. Những người chỉ trích gói của UAE bao gồm các nhà lập pháp mạnh mẽ, những người ủng hộ mạnh mẽ Israel như Thượng nghị sĩ Bob Menendez (D-N.J.), Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại Thượng viện.

Quốc hội có thể ảnh hưởng đến quyết định của Biden trước khi nó được hoàn thiện hoặc điều chỉnh chính sách của Hoa Kỳ bất kể tổng thống làm gì, thông qua các chiến thuật như chèn giới hạn chuyển nhượng trong các dự luật phân bổ phải thông qua. "Chúng tôi có cách của mình" một thành viên quốc hội đã phát biểu.