Hai nửa đời đen - trắng của Rơ Loăk

“Ma đưa lối”

Rơ Châm Loăk vốn gốc làng Loi, xã Ia M’Nông (bây giờ thuộc xã Ia Ly, huyện Chư Pah). Những năm 1965 chiến tranh bắt đầu ác liệt, cậu bé Loăk mới học đến lớp 3 đã phải nghỉ. Cán bộ bảo: “Mày tập hợp lũ thiếu niên tải đạn cho bộ đội đánh Mỹ được rồi...”.

Rủ được hơn chục đứa, hàng đêm Loăk dẫn chúng theo dân làng gùi súng đạn qua sông Sê San. Cũng đã mấy phen suýt chết nhưng đang độ tuổi hăng, có biết sợ là gì. Đang ao ước một ngày được đi bộ đội thì xã bị địch chiếm lại. Loăk bị bắt vào lính. Toan trốn mấy lần nhưng bọn chỉ huy biết ý kèm chặt. Cho đến đầu năm 1975 tình hình Tây Nguyên nhộn nhạo, Loăk mới có cơ hội thoát…

“Vậy là hết đạn bom. Bây giờ thì chỉ còn mỗi việc rẫy nương”, tự nhủ thế mà đâu có ngờ… Những ngày đầu giải phóng làng xóm thâm u, mờ mịt mà chính quyền thì yếu ớt.

Bọn Fulro nhân thế lộng hành… Một hôm ông Mur, người bà con bảo: “Mai lên núi chặt cán cuốc với tao. Nhớ mang theo 1 ca gạo”. Leo đến lưng núi, bất ngờ như mọc từ đất lên, 5 thằng chĩa súng vào Loăk bắt đứng im. Một đứa lấy viên đạn nhét vào miệng Loăk. “Chúng tao là Fulro đây. Biết mày đã từng đi lính nên nhờ người dẫn lên đây để cùng anh em đòi lại đất nước. Nếu không chịu thì mai mốt sẽ được ăn cái mày đang cắn trong mồm này…”.

F4 - ấy là cái mật danh Fulro đặt cho “trung đoàn” Loăk. Liên tiếp bị bộ đội, du kích truy quét, cái chết từng ngày của đồng bọn trước mắt vậy mà với Loăk chẳng đáng sợ bằng đói. Nhiều lần qua rẫy đồng bào, đói quá cả bọn phải nhổ củ mì nhai sống… Chẳng biết rồi Loăk sẽ chết thế nào nếu không nhờ vợ dắt vào con đường sống… Gần cuối năm 1981 được “cấp trên” cho sang Campuchia học “sĩ quan”, Loăk nhắn tin cho vợ ra rừng để “tạm biệt”.

Vừa thấy mặt nhau vợ đã òa lên khóc: “Anh cứ như con cáo con chồn hút bóng trong rừng, tôi một mình nuôi 5 đứa con cực như ai đè tảng đá lên lưng. Bây giờ lại đi nữa, mẹ con ra làng ma rồi biết có gặp không”. Thấy người rã ra mà Loăk chẳng biết nói lại thế nào. Khóc một hồi lâu, vợ bảo:

“Tôi để gạo sẵn trong rừng kia rồi, anh theo tôi lấy mang theo ăn đường… “Quái, gạo giấu ở đâu mà kỹ thế”. Sốt ruột với quãng đường, Loăk toan hỏi thì từ tụm cây to, 3 công an hiện ra trong đêm tối quát đứng im. Loăk ngoan ngoãn bỏ súng đầu hàng…

Chút công đáp nghĩa làng…

Ngày Loăk được ra trại, vợ lên tận nơi đón. Gặp lại “con người làm mình mắc mưu” mới hơn 6 tháng mà nước mắt Loăk cứ ứa ra… Dọc đường lại thấy như ai dắt mình vào xứ lạ. Mới gần 4 năm sao vùng đất Ia H’Đrung đổi thay nhiều thế. Con mắt ngó đâu cũng thấy cà phê, thấy nhà ngói mọc lên. Trong bụng nhộn nhạo, ngay hôm sau Loăk lang thang tìm hiểu. Mọi sự hóa ra đều từ cây cà phê.

Sau 4 năm chắt bóp cả điếu thuốc rê, với 3ha, chỉ vụ đầu tiên thu bói, Loăk đã bán được hơn 10 triệu đồng. Bây giờ thì khỏi vận động! Cả làng ai cũng đòi Loăk chỉ cách trồng, đòi cung cấp giống; lại cả chuyện nước nôi nữa…

Loăk phải chạy ngược chạy xuôi, đích thân đi nhờ nông trường giúp. Thấy Loăk hăng hái việc chung, bà con bầu làm tổ trưởng hòa giải, Mặt trận thôn rồi trưởng thôn…

Được tin cậy Loăk thấy mình như trẻ lại, nghĩ phải làm việc gì có ích hơn nữa cho bà con… Làng Dun De có cánh đồng Ia Dun khá rộng. Vựa lúa trời cho đó nhưng dân làng cứ để cây rừng ăn. Nghe Loăk vận động ra khai hoang, ai cũng lưỡng lự: Làm lúa nước đã không biết cách, lại phân tro bẩn thỉu lắm! “Mình lại phải ra làm trước thôi” – Loăk tự nhủ…

Thấy Loăk con người ngày nào cũng như nhúng bùn lôi lên, ai cũng cười thầm… Thật bất ngờ, vụ đầu tiên với 1,2ha, Loăk thu được 60 bao lúa ! Lại như cây cà phê, người ta tranh nhau làm.

…Gần hai chục năm gánh việc làng, kể sơ việc lớn chứ việc nhỏ khác kể làm sao hết. Nói “nhỏ” nhưng cũng gay cấn lắm, là vì nó đụng chạm đến những tập tục bao đời... Nhìn tấm Huy chương Kháng chiến hạng Nhất ông treo trang trọng trên vách, tôi đùa: Giá mà anh không bị “ma đưa lối” dễ chừng đã thành cán bộ to ? Ông cười

“Biết làm sao được. Những ngả rẽ trong đời con người, ngẫm đôi khi cứ như là sự đưa đẩy của số phận” - Rơ Châm Loăk trầm ngâm vê điếu thuốc trên tay, khuôn mặt ông như chợt già đi mấy tuổi…