Lãng quên xưởng nhạc cụ Đào Xá

Chúng tôi tìm về làng sản xuất nhạc cụ truyền thống Đào Xá (xã Đông Lỗ, Ứng Hòa, Hà Nội) vào những ngày đầu tháng 9. Không khó khăn gì để tìm gặp những nghệ nhân cuối cùng của làng nghề bởi hỏi ai cũng biết họ- những bàn tay vàng vang bóng một thời.

Nghệ nhân Đào Ngọc Soạn đang căn chỉnh đàn trước khi xuất xưởng.

Thăng trầm cùng thời cuộc

Nghề sản xuất nhạc cụ cổ truyền của làng Đào Xá đã có ngót 200 năm. Người đầu tiên khai sinh nghề này là cụ Đào Xuân Lan, sau khi học ở Trung Quốc về, cụ đã truyền dạy cho những người dân trong làng. Từ đó, nghề chế tác nhạc cụ cổ truyền dân tộc là nguồn thu nhập chính cho hàng trăm gia đình trong làng.

Từ năm 1945, làng chuyên sản xuất những loại đàn Tây như đàn măng đô lin, đàn ghi ta... vì những nhạc cụ này rất thịnh hành lúc bấy giờ. Sau khi hòa bình lập lại ở miền Bắc, các xưởng sản xuất nhạc cụ truyền thống được thành lập ở Ô Chợ Dừa (Hà Nội), Quốc Oai (Hà Tây cũ)... thì khoảng 90% lao động của các xưởng là người làng Đào Xá.

Nghề làm đàn phát triển ngày càng hưng thịnh, hầu như nhà nào cũng có xưởng chế tác nhạc cụ cổ truyền. Qua thời gian, tay nghề của những người dân nơi đây ngày càng được nâng cao. Có một điều lạ là hầu như những người làm nghề nơi đây không có kiến thức về âm nhạc nhưng âm sắc của mỗi cây đàn họ làm ra lại rất chính xác.

Sản phẩm của làng cũng đa dạng, từ cây đàn bầu, đàn tam thập lục, đàn đáy, đàn nguyệt, đàn tỳ bà... cho đến những cây nhị, cây hồ, cây líu... đều có mặt trên thị trường khắp trong Nam, ngoài Bắc, thậm chí còn được nhiều khách nước ngoài biết đến.

Sau giải phóng miền Nam, người ta dường như đã lãng quên Đào Xá, quên đi những nhạc cụ gắn liền với những bộ môn nghệ thuật truyền thống ca trù, chèo, tuồng... Do đó, sản phẩm làm ra không tiêu thụ được, không còn được bao cấp như trước nên những xưởng sản xuất nhạc cụ nói trên - nơi gắn liền với những nghệ nhân nổi tiếng của làng Đào Xá đều tan rã, những người gắn bó với nghề chế tác nhạc cụ thất nghiệp. Họ phải chuyển sang làm mộc và những ngành nghề khác để kiếm sống.

Giờ đây những người chế tác được những nhạc cụ truyền thống của làng hiện chỉ còn trên đầu ngón tay. Người có công vực dậy làng nghề sản xuất nhạc cụ của làng là nghệ nhân Đào Ngọc Soạn. Đã ngoài 70 và có hơn 40 năm gắn bó, ông không khỏi băn khoăn, trăn trở trước sự mai một của nghề làm đàn nên sau một thời gian phải chuyển qua đóng bàn ghế làm kế sinh nhai, ông Soạn đã đứng ra mở lớp dạy cách làm đàn nhằm phục dựng nghề truyền thống của cha ông.

Nguy cơ mai một

Hiện tại, cả làng chỉ còn có khoảng chục người còn gắn bó với nghề cổ truyền của ông cha. Ông Soạn là nghệ nhân cao tuổi nhất, còn người ít tuổi nhất là anh Đào Văn Khương (30 tuổi). Sự thiếu hụt này có nguyên do để trở thành một nghệ nhân chế tác đàn thì không dễ. Nghề này đòi hỏi thời gian học dài để khi vào nghề có thể làm bất cứ nhạc cụ nào. Nếu một người tiếp thu nhanh nhất cũng phải mất từ một năm rưỡi đến hai năm. Thêm vào đó, ban đầu do tay nghề còn yếu và thu nhập thấp nên không ai mặn mà theo học.

Ngoài Đào Xá, ở Việt Nam không có làng nào chuyên sản xuất những loại nhạc cụ cổ truyền như vậy. Năm 2009, nghề sản xuất nhạc cụ cổ truyền của làng Đào Xá chính thức được UBND TP.Hà Nội công nhận “Làng nghề truyền thống Hà Nội”.

Hiện giờ, do nhu cầu sử dụng những loại hình nhạc cụ cổ truyền tăng cao nên những hộ gia đình làm nhạc cụ vẫn có thu nhập từ 6- 10 triệu đồng/tháng, nhưng điều đó vẫn không làm cho giới trẻ trong làng mặn mà với nghề cổ truyền.

“Thay vì học nghề này, thanh niên trong làng không đi học xa cũng thường đến khu công nghiệp Đồng Văn (Hà Nam) để kiếm 1 - 2 triệu đồng/tháng. Tôi cũng cố gắng truyền dạy cho các cháu thanh, thiếu niên nhưng chẳng đứa nào chịu học. Mai này khi thế hệ chúng tôi nhắm mắt xuôi tay mà không có hậu duệ nối dõi thì nghề tổ tiên để lại chắc sẽ mai một và thất truyền".

Duy Ngợi