Nhịp phách ca trù trên đất chèo

Để mất là có tội

Sinh năm 1957 tại xã Đông Tân (Đông Hưng, Thái Bình), chị Nguyễn Hồng Vân lớn lên trong cái nôi làm nghệ thuật. Mẹ chị, nghệ nhân Trần Thị Gái vốn nổi tiếng khắp vùng với các điệu múa cờ, múa quạt. Ngay tấm bé, chị đã được mẹ cho đi xem các buổi biểu diễn văn nghệ quần chúng trong mỗi dịp lễ hội. Và không biết từ bao giờ tình yêu với văn nghệ dân gian đã ngấm dần vào chị.

CLB Ca trù tỉnh Thái Bình tại Liên hoan Ca trù toàn quốc 2011.

Khi trưởng thành được đi nhiều nơi, tham gia sinh hoạt văn nghệ giao lưu với nhiều địa phương, điều chị trăn trở nhất là: “Tại sao không mang ca trù về lại quê hương mình? Chẳng lẽ đến đời con, đời cháu mình thì ca trù chỉ còn là hoài niệm”. Và từ suy nghĩ đó đã thôi thúc chị thành lập câu lạc bộ (CLB) Ca trù tại quê hương mình.

Ngày ấy, sau khi đề xuất việc thành lập CLB Ca trù không được xét duyệt, chị Vân đã lặn lội đi gõ cửa từng sở, ban, ngành trong tỉnh với mong muốn sao phục dựng lại nghề cha ông để lại. Không ít lần chị trực tiếp dẫn nhà nghiên cứu âm nhạc Đặng Hoành Loan đi kiểm kê, nghiên cứu thực trạng ca trù tại quê chị.

Chị chia sẻ: “Lúc ấy, chú Loan tâm huyết lắm, chú dặn đi dặn lại là phải tiếp tục giữ lấy nét sinh hoạt văn hóa này. Không thể để ca trù mất dễ dàng thế được. Cần phải thành lập ngay một CLB Ca trù, nếu để ca trù mất thì văn hóa quê hương cũng mất, như thế là có tội với người đi trước, có tội với cha ông”.

Từ những ý kiến chân thành của nhạc sĩ Đặng Hoành Loan, chị Vân đã bắt đầu nhen nhóm quyết định: Đó là nếu ca trù không được thừa nhận, mình cũng tự nguyện đứng ra thành lập một CLB Ca trù riêng. Chị tìm đọc các cuốn sách về ca trù, các thể cách hát. Bên cạnh đó, trong những lần đi giao lưu văn hóa, chị đã chủ động mời các nghệ nhân có tên tuổi tư vấn.

“Thời gian đầu, ngày nào tôi cũng xuống cơ sở lắng nghe ý kiến của các cụ nghệ nhân, những người yêu thích và có hiểu biết về ca trù. Đêm về lại ngồi sắp xếp tư liệu, đến bây giờ tôi vẫn còn giữ nguyên những trang ghi chép về ca trù” - chị Vân tâm sự.

Lao vào chỗ khó

Thế rồi, sau bao nhiêu cố gắng của chị, năm 2007, CLB Ca trù Thái Bình đã được thành lập. Lúc đầu CLB có 20 thành viên, nhưng sau 5 năm do một số người đã mất, một số người không thể theo được đành phải nghỉ nên số thành viên đang dừng lại ở con số 15. Tại Liên hoan Ca trù toàn quốc diễn ra vào tháng 10.2007 ở Hải Dương, đoàn Thái Bình đã vinh dự giành được 2 giải Bạc cho hai ca nương Trần Thanh Trà và Nguyễn Thu Hường. Mà không ai biết rằng, chỉ cách đó 2 tháng, cả tỉnh Thái Bình không ai hát được ca trù, thì đó quả là một kỳ tích.

Chị Vân tâm sự: “Mãi đến năm 2009, khi UNESCO vinh danh ca trù là kiệt tác văn hóa phi vật thể của nhân loại thì Thái Bình lúc đó mới mở lớp đào tạo truyền dạy ca trù theo đúng nghĩa”. Lớp học tổ chức theo đơn đặt hàng của Sở VHTTDL Thái Bình với quyết tâm khôi phục nghệ thuật ca trù vốn đã thất truyền trên đất chèo.

Từ 2009- 2010, nhà văn hóa trung tâm tỉnh đã mời các nghệ nhân ca trù nổi tiếng như Nguyễn Phú Đẹ (Hải Dương), Nguyễn Thị Chúc (Hà Nội) và ca nương Phạm Thị Huệ (Viện Âm nhạc quốc gia) về mở 3 lớp tại Kiến Xương, Tiền Hải và TP.Thái Bình với khoảng hơn 200 học viên.

Hy vọng về tương lai của ca trù, chị Vân khẳng định: “Để phát triển ca trù, điều quan trọng nhất là phải có những chính sách thiết thực, tôi chỉ mong Nhà nước có chế độ trợ cấp cho các nghệ nhân ca trù để họ có thêm niềm động viên để tiếp tục truyền dạy”. Sắp tới, tỉnh Thái Bình sẽ tổ chức mở thêm một lớp truyền dạy nhưng thực sự đến nay, ca trù vẫn chưa thật hấp dẫn lớp trẻ.

Vũ Phúc