Ukraine là ván cờ của Putin nhưng vì sao ông Tập Cận Bình lại rất quan tâm?

Giống như Tổng thống Nga Putin, người đang có những lo ngại về các hoạt động của NATO ở Ukraine, cũng như vai trò của Ukraine trong khối liên minh, thì chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng lo lắng rằng Đài Loan (Trung Quốc) đang ngày càng trở nên gần gũi hơn với Mỹ và các đồng minh của họ. Kết quả ở Ukraine có thể ảnh hưởng đến việc liệu và cách thức Trung Quốc cố gắng thống nhất với Đài Loan và do đó có tác động đối với an ninh và ổn định của Đông Á.

Điều đó khiến cuộc khủng hoảng Ukraine trở thành một thử thách quan trọng đối với sức mạnh toàn cầu của Mỹ. Bốn năm "Nước Mỹ trên hết" của Donald Trump ở nước ngoài, kết hợp với sự phân cực chính trị và xã hội và phản ứng thất bại với đại dịch Covid-19 ở quê nhà, đã thúc đẩy nhận thức trên toàn thế giới rằng Mỹ là siêu cường quá chia rẽ, căng thẳng quá mức và mệt mỏi để duy trì các cam kết xa vời của mình.

Số phận của Ukraine đã trở nên gắn bó mật thiết trong cuộc cạnh tranh quyền lực lớn mới này. Nếu Biden cứng rắn, khéo léo và một chút may mắn, một loạt cuộc đàm phán trong tuần này giữa Nga, Mỹ và các đồng minh của họ trong Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương sẽ dẫn đến một thỏa hiệp và tránh được một cuộc tấn  công của Nga vào Ukraine. Tuy nhiên, một sự bế tắc vẫn tồn tại đối với tư cách thành viên tiềm năng của Ukraine trong NATO - điều mà Putin hết sức mong muốn ngăn chặn.

Sự cân bằng quyền lực giữa Mỹ và Nga ở Đông Âu đang bị đe dọa. Tuy nhiên, kết quả có thể vươn xa ngoài khu vực và trong tương lai, ảnh hưởng đến việc liệu quyền lực của Mỹ có còn đủ mạnh để duy trì hòa bình và thúc đẩy nền dân chủ hay không - hay một số nước trên thế giới có lấy lại được sức mạnh mà họ đã đánh mất hàng thập kỷ trước hay không.

Eo biển Đài Loan từng là một điểm nóng tiềm tàng bất ổn trong 7 thập kỷ, nhưng căng thẳng ở đó đã gia tăng đáng kể trong hai năm qua. Ông Tập Cận Bình đã thường xuyên cử các phi đội máy bay phản lực bay gần Đài Loan và tổ chức các cuộc tập trận quân sự gần hòn đảo một cách nguy hiểm nhằm đe dọa Đài Bắc. Ông Tập Cận Bình nhiều lần nói về sự thống nhất hòa bình cuối cùng, nhưng lập trường của ông đã làm dấy lên lo ngại ở Đài Loan và các nước xung quanh khu vực.

Ông Tập có thể tin rằng Đài Loan đang đi theo hướng có hại cho lợi ích quốc gia của Trung Quốc, giống như Ukraine đã ngày càng đi xa khỏi quỹ đạo của Moscow. Nhà lãnh đạo Đài Loan, Thái Văn Anh đã cố gắng giảm sự phụ thuộc của nền kinh tế vào Trung Quốc và tăng cường quan hệ với Mỹ và các quốc gia khác. Về mặt chính thức, Mỹ vẫn duy trì nguyên tắc "một Trung Quốc" và không chính thức công nhận chính quyền Đài Bắc. Nhưng không khó để nhận ra tại sao ông Tập có thể nghĩ khác. Chính quyền Trump đã cử một thành viên Nội các tới Đài Bắc vào năm 2020, quan chức cấp cao nhất của Mỹ đã được cử tới đây trong hơn bốn thập kỷ. Biden đã mời Đài Loan tham dự Hội nghị thượng đỉnh vì Dân chủ vào tháng 12 như thể đó là bất kỳ quốc gia nào khác.

Shelley Rigger, một chuyên gia về Đài Loan tại Đại học Davidson ở Bắc Carolina, giải thích rằng ông Tập đang cố gắng xác định xem liệu Washington có đang tiến hành thay đổi chính sách hay không, "coi Đài Loan là một loại tài sản chiến lược thiết yếu để ngăn chặn hoặc đàn áp sự trỗi dậy của Trung Quốc. Đó là điều tôi nghĩ người Trung Quốc thực sự lo lắng. "

Trước tất cả những điều này, ông Tập Cận Bình sẽ xem xét kỹ tình hình ở Ukraine để có thông tin tình báo hữu ích về những công cụ nào mà Biden có thể và cuối cùng sẽ sử dụng để gây áp lực buộc Nga phải lùi bước, ông sẵn sàng từ bỏ bao nhiêu.

Nói cách khác, lãnh đạo Trung Quốc sẽ tìm cách đo lường mức độ quyết tâm của Mỹ. Ông Tập và các nhà lãnh đạo khác phản đối lợi ích của Mỹ "có thể xem xét cách ông Biden và các đồng nghiệp của ông đang vận hành, hoạt động làm thế nào để họ xử lý các cuộc khủng hoảng", Rupert Hammond-Chambers, Chủ tịch Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ-Đài Loan nhận định.

Tuy nhiên, ông Tập chỉ có thể học hỏi rất nhiều điều từ những gì Biden làm về Ukraine. Giả sử rằng phản ứng của Mỹ đối với các cuộc khủng hoảng ở Đài Loan và Ukraine có thể so sánh được sẽ là sai lầm - và thậm chí còn nguy hiểm. Mặc dù Biden đã bác bỏ việc đơn phương cử quân đội Mỹ đến bảo vệ quốc gia Đông Âu, nhưng Washington đã cố tình không rõ ràng về quan điểm can thiệp quân sự của mình đối với Đài Loan.

Chính sách "mơ hồ chiến lược" lâu đời về điểm này được thiết kế như một biện pháp ngăn chặn hành động quân sự của Trung Quốc. Ngoài ra, Mỹ được cho là có nhiều lý do để chiến đấu vì Đài Loan hơn là vì Ukraine. Là một mắt xích trong hệ thống liên minh tạo thành xương sống của quyền lực Mỹ ở Thái Bình Dương, cũng như trong các chuỗi cung ứng quan trọng cho chất bán dẫn và các thành phần công nghệ cao khác, Đài Loan có thể cần thiết hơn đối với lợi ích quốc gia của Mỹ.

Trong lời điều trần trước Ủy ban Đối ngoại Thượng viện vào tháng 12, Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Ely Ratner mô tả Đài Loan là "nơi tập trung một mạng lưới các đồng minh và đối tác của Mỹ, có vai trò quan trọng đối với an ninh của khu vực và quan trọng đối với việc bảo vệ các lợi ích quan trọng của Mỹ ở Ấn Độ-Thái Bình Dương".

Các vị trí chiến lược của Mỹ ở châu Âu và châu Á cũng khác nhau. Các lựa chọn của Biden về Ukraine có thể bị NATO và Liên minh châu Âu hạn chế. Phản ứng của ông với Putin có thể chỉ đi xa khi các đồng nghiệp châu Âu của ông sẵn sàng làm theo. NATO không có tổ chức tương đương ở châu Á, nhưng ở một số khía cạnh, điều đó có thể mang lại cho Washington quyền tự do hành động nhiều hơn. Và đối với Đài Loan (Trung Quốc), Mỹ có thể tìm thấy sự ủng hộ nhiều hơn từ các đồng minh trong khu vực để có lập trường vững chắc.

Vào tháng 7, Tarō Asō, lúc đó là phó thủ tướng Nhật Bản, đã gợi ý rằng chính phủ của ông sẽ tham gia cùng với Mỹ để bảo vệ Đài Loan nếu hòn đảo này bị Trung Quốc tấn công. "Sẽ không quá nếu nói rằng nó có thể liên quan đến một tình huống đe dọa sự sống còn" đối với Nhật Bản, ông Taro nói.  Điều rõ ràng là Nhật Bản, một cường quốc khác ở Đông Á, coi sự an toàn của Đài Loan là lợi ích quốc gia của Nhật Bản và điều đó cũng có thể đóng vai trò như một sự ngăn cản đối với ông Tập Cận Bình.

Đối với ông Tập, một cuộc tấn công xuyên eo biển cũng có thể là một rủi ro khủng khiếp. Mặc dù một cuộc tấn công của Nga vào Ukraine (nếu có) có thể không được đảm bảo là một thành công, nhưng Putin có thể đã tính toán rằng ông có một cú đánh tốt trong việc vượt qua nước láng giềng của mình. Ngược lại, một cuộc tấn công quân sự của Trung Quốc qua eo biển Đài Loan kiên cố có thể sẽ mạo hiểm hơn rất nhiều đối với Bắc Kinh.