Cách hóa giải các khoản nợ BHXH cho người lao động?

Lao động phải gánh khoản nợ BHXH của doanh nghiệp là vô lý?

Theo báo cáo cả nước có hơn 213.000 lao động bị nợ đọng BHXH. Mới đây Bộ LĐTBXH đã đề xuất cho lao động nộp bù khoản doanh nghiệp nợ BHXH để hưởng lương hưu khi đến tuổi về hưu. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng điều này không hợp lý vì đang đẩy khó khăn cho người lao động.

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi sau nhiều lần chỉnh lý đã bổ sung cơ chế đặc thù bảo vệ lao động trong trường hợp chủ sử dụng không còn khả năng đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) như phá sản, giải thể, bỏ trốn.

Cụ thể, cơ quan Bảo hiểm xã hội sẽ tạm thời xác nhận thời gian đóng nếu lao động có yêu cầu để làm căn cứ hưởng các chế độ. Nếu sau này chủ sử dụng đóng bù thì lao động sẽ được xác nhận, cộng thời gian này vào để tính lại thời gian hưởng. Nghĩa là lao động đóng đến đâu tính đến đó, không cộng thời gian bị doanh nghiệp chậm, trốn đóng BHXH.

Trường hợp tính cả thời gian bị chậm, trốn đóng BHXH mới đủ điều kiện hưởng hưu trí, tử tuất thì lao động có thể chọn nộp khoản bị chậm, trốn này vào Quỹ Hưu trí tử tuất để được xác nhận hưởng. Nếu sau này cơ quan Bảo hiểm xã hội thu hồi được khoản nợ thì sẽ tính lại chế độ và trả lại khoản lao động đã đóng.

Theo cơ chế này, nếu lao động chọn đóng bù để hưởng hưu trí thì phải chi ít nhất 30% tiền lương tháng làm căn cứ đóng BHXH vào Quỹ hưu trí và tử tuất. Cụ thể, 8% tiền lương tháng đóng BHXH ban đầu nhưng doanh nghiệp không đóng; 22% tiền đóng bù (8% của lao động, 14% của doanh nghiệp) để được xác nhận thời gian đóng hưởng chế độ.

GS.TS Giang Thanh Long - Giảng viên cao cấp Đại học Kinh tế quốc dân, bày tỏ không ủng hộ đề xuất trên. Mỗi tháng lao động đã phải trích 8% bình quân tiền lương đóng BHXH cùng 14% của doanh nghiệp. Nếu chủ sử dụng chậm, trốn đóng nghĩa là "ôm" luôn khoản này của lao động mà không nộp vào Quỹ. Phần lỗi thuộc về chủ doanh nghiệp lẫn cơ quan quản lý nhà nước không theo dõi sát sao để ngăn ngừa chứ không phải do lao động.

"Yêu cầu lao động đóng bù cho khoản họ không có lỗi là rất vô lý. Tính ra họ phải đóng hai lần tiền lương và chỉ được hưởng chế độ một lần", ông nói.

Theo ông Long không nên để người lao động chi thêm tiền để nhận về quyền lợi đương nhiên họ được hưởng. Trong quá trình xử lý nợ đóng BHXH từ phía doanh nghiệp, cơ quan chức năng vẫn nên khoanh vùng nợ để giải quyết chế độ cho người lao động.

Đồng tình với quan điểm trên, nguyên Thứ trưởng Bộ LĐTBXH Phạm Minh Huân cho rằng, đúng người lao động có quyền lựa chọn đóng hoặc không đóng BHXH để về hưu. Tuy nhiên, đề xuất người lao động đóng hết phần còn thiếu (cả của doanh nghiệp) là điều không thể, gây khó khăn cho người lao động.

"Phần đa người lao động trong các doanh nghiệp bị nợ BHXH là người lao động có hoàn cảnh khó khăn. Chính bởi vậy, nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ họ, chứ nhiều khi tiền ăn không đủ sao có thể có tiền đóng BHXH để về hưu", ông Huân nói.

Đề xuất trích lãi từ quỹ BHXH để giải quyết nợ đọng BHXH cho lao động

Mới đây, chia sẻ tại nghị trường Quốc hội, ông Đào Ngọc Dung - Bộ trưởng Bộ LĐTBXH đã đề xuất dùng tiền lãi kết dư từ Quỹ BHXH xóa nợ BHXH của doanh nghiệp phá sản, chủ bỏ trốn để giải quyết quyền lợi cho hơn 213.000 lao động.

Không chỉ Bộ LĐTBXH, Tổng liên đoàn lao động cũng đề nghị Thủ tướng sớm có chính sách đặc thù đảm bảo quyền lợi cho số lao động trên.

Theo thống kê hết năm 2022, tiền nợ khó thu hồi tại doanh nghiệp phá sản, giải thể, ngừng hoạt động, chủ bỏ trốn hơn 4.000 tỷ đồng khiến hơn 213.000 lao động tại các đơn vị này bị treo quyền lợi. Họ không thể chốt sổ BHXH để xin vào công ty mới và đóng bảo hiểm tiếp, không được giải quyết hưu trí, ốm đau, thai sản, tử tuất.

Giữa năm 2023, Bảo hiểm xã hội Việt Nam hướng dẫn BHXH các địa phương giải quyết chế độ hưu trí, bảo hiểm xã hội (BHXH) một lần, ốm đau thai sản, tử tuất cho lao động tại các doanh nghiệp này theo nguyên tắc "đóng đến đâu hưởng đến đó", không cộng thời gian bị nợ. Nếu sau này khoản tiền nợ BHXH được doanh nghiệp đóng bù hoặc có nguồn tài chính khác bổ sung thì được cộng thời gian này để tính lại mức hưởng và chi trả bổ sung chênh lệch.

Tuy nhiên, theo ông Dung đây chỉ là cách xử lý tạm thời. Theo ông Dung có thể xóa nợ xấu từ BHXH bằng chính nguồn lãi kết dư của BHXH. Chỉ như vậy, quyền lợi của người lao động mới được đảm bảo.