Kể chuyện làng: Những ký ức làng (Kỳ 2)

Sắc quê

Nhiều lúc nửa đêm chợt tỉnh, tôi cứ hay ngẩn ngơ ngồi một mình tr­ước bàn, và trong bao nhiêu ý nghĩ đời ngư­ời, tôi hay nhớ tới các trò chơi thuở thiếu thời mà tôi mê mẩn, đó là trò chơi pháo đất và thú  thả đèn giời. Đó là chưa kể lũ nhóc chúng tôi rất khoái trò thả diều đánh khăng đánh đáo mà bọn trẻ nhỏ chúng tôi thì trò gì cũng xúm xít vào chơi theo người lớn. Trò thả đèn giời của các bác nông phu thường đã cao cao tuổi. Ở huyện Vĩnh Bảo quê tôi có hai mươi chin xã thì có hai mươi chin đội đèn giời. Hai mươi chín đội pháo đất. Hai mươi chín đội diều. Đội nào cũng rộn ràng sắc màu. 

Trước tết độ hai ba tháng, các làng, các xã bắt đầu rục rịch chuẩn bị tập hợp  lực lượng. Đội pháo đất có hàng chục "pháo thủ", mỗi nhóm  thường thì  ba  bốn "pháo thủ" một tốp. Tối tối tập trung nhau ở sân kho hợp tác hoặc ở sân nhà ai rộng. Đất được chọn sẵn, các pháo thủ xoay trần "đánh đất" thành từng "quả" thật nhuyễn. Đất nhuyễn rồi các "pháo thủ" xoay trần vỗ nặn pháo. Pháo nhỏ ba anh ba quả. Mỗi quả to chừng quả bòng, khi chừng cái mũ, đấy là chơi thử đì đẹt thôi. Đến khi vào cuộc thường thì có khi các bác các đội  thách nhau làm pháo to vành rộng bằng cái nón, bê lên ngang mặt, gieo xuống thân pháo xoay tròn một đôi vòng, sau đó nổ "ùm" một phát, vành pháo văng ra nằm đuỗn đuồn bên cạnh, có khi pháo nổ xong vành nhảy phốc lên nằm đuỗn đuồn trên lưng, được thế này là được tính số đo chiều dài gấp đôi! 

Có khi hai ba pháo thủ làm một con pháo khủng, to và nặng, to thì vành rộng bằng cái giần, cái sàng, vành pháo quăng ra to như chú trăn dài hai ba mét, sướng mắt vô cùng. Mỗi cuộc thi dân làng đứng thành vòng tròn vỗ tay cổ vũ, đánh chiêng đánh trống hò la, khi vào cuộc các pháo thủ đóng khố cởi trần trước khi nặn pháo còn múa vài đường quyền rồi mới vào cuộc. Nặn pháo xong ba người quỳ ba góc, một người nặn, hai người sẵn sàng bê "ông" pháo lên, ba pháo thủ nhịp nhàng nâng pháo  ngang mặt và  một người hô hai ba nào: Gieo! "ông pháo" được gieo xuống sau tiếng nổ là vành pháo quăng ra như trên tôi đã tả, cùng với tiếng trống tiếng reo hò là các trọng tài vào đo kết quả của từng thân pháo dài bao nhiêu bao nhiêu...

Giải thưởng pháo đất thường  là khi một ba băng pháo đùng, khi thì một cây giò lụa, một cút rượu nút lá chuối…

Các "pháo thủ" rước quà về nhà trưởng nhóm đánh chén, đốt pháo tại chỗ mừng vui.

Lệ thả đèn giời ở quê tôi thì thường diễn ra đêm giao thừa. Các đội đến giờ không ai bảo ai đem đèn lên đê, đốt thả vào thời khắc chuyển giao thời gian. Đèn đốt  đua nhau túa lên trời từ ba phương, bốn phía. Đêm giao thừa tiếng pháo nổ liên hồi, các dây đèn nối đuôi nhau túa lên trời như sao giăng cùng với tiếng hò hét, tiếng phèng la, tiếng trống gõ đủ thứ tạo cho đêm giao thừa sống động linh thiêng khiến người người hồ hởi. Mãi tới ba giờ sang ánh sang đèn giời mới ngớt.

Ngoái đi, ngoái lại, nhoáng một cái, thế là tôi đã xa quê  cả năm mư­oi năm rồi. Năm mươi năm xa cái làng Sư­a bé nhỏ nép mình bên sông Hóa, xa tuổi thơ thả trâu chân đê, bắt chuồn chuồn giữa tr­ưa hè ruộng thuốc lào nhà ai đêm qua mới bẻ lá còn sực nức mùi cay nồng của chân chất quê mùa; xa ngôi trường làng sơ tán dưới những lũy tre ken dày với bóng thầy Thìn áo nâu, guốc mộc; xa thầy Công có mái tóc bồng, thầy Giao cao lênh khênh, giảng địa lý như­ giảng đạo Đất Trời; xa thầy Cách dạy sử lúc nào cũng trầm tư­ sâu lắng. 

Các thầy giảng văn Nguyễn Trãi, đọc thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm, giảng về rẻo đất Vĩnh Lại x­ưa, Vĩnh Bảo nay là vùng sa bồi địa linh nhân kiệt trong căn nhà hầm lớp học, át tiếng máy bay Mỹ gầm gú lúc gần, lúc xa, và cả lúc chúng lao xuống, thả bom, vọt lên, xé rách bầu trời ngay trên đỉnh đầu. Các thầy tôi giảng bài  hay như­ một nghệ sĩ, hấp dẫn nh­ư một đạo sĩ, truyền cảm như­ nhà tiên tri, quyến rũ dịu dàng như­ mẹ cho con bú. Còn lũ trẻ chúng tôi như­ lũ chim non được chim mẹ dạy cách dang cánh bay; cách chọn cành đậu; cách hót ca khi bình minh đến, cách gọi bầy lúc chiều tà buông; cách chọn hạt ăn và cả cách theo đàn tung cách lên bầu trời, cách sải cánh giữa đời lúc thuận gió, và cả khi sa cơ, lẻ bạn...

Bốn năm m­ươi năm trước tôi cũng là một cậu thiếu niên chín mười, rồi thoắt cái  thành chàng  trai m­ười tám. Lứa chúng tôi lớn lên trong khoảnh khắc thời bình hiếm hoi giữa hai cuộc chiến chống Pháp và chống Mỹ với những trò chơi dân gian và với cả bài đồng dao lam lũ quê mùa:

          vú bà Xoay

          vay bà Đào

          cào bà Đăng

          răng anh Chấn

          lợn cấn ông Ro

          bò bác Tục

          dùi đục bác Giẳng

          cẳng chị Thuật

          vật anh Xanh

          canh chị Bé

          chợ vé ông Trâm

          mâm chú Động

          tính cộng bà Sen

          kèn anh Sửu

          tửu ông Trăm

          tằm nhà chùa

          cua bà Gốc

          cốc chị Vị

          thị bà Múp

          úp  anh Tụ...

Bài ca bất tận kể về hoàn cảnh, đặc điểm cá tính từng người trong cái  xóm Cầu làng Sưa bé nhỏ, tạo nên bản sắc quê nhà và là món qùa quê thơm thảo nồng ấm dịu hiền cho lứa thanh niên chúng tôi  vừa nhú lên là đã phải bồng súng ra chiến trận. Đêm đêm nằm trong chiến hào nơi rừng sâu núi thẳm, trong khoảnh khắc hiếm hoi giữa hai trận đánh, nghe tiếng hú của đạn pháo, tiếng sôi réo của động cơ máy bay giặc, tâm hồn chiến sĩ chợt động lòng nhớ làng quê xóm nhỏ, bèn "mở bầu tâm sự" ra kể làm quà. 

Món quà quê kể mời bạn bè lúc yên tĩnh sau trận đánh. Bạn bè "xơi" xong,  đều ngẩn ngơ nghe, ngẩn ngơ bảo, quê mày sao giống quê tao quá. Quê tao cũng có bà Nết vú to, bà Ti chuyên đời vay nợ... Món quà quê là câu chuyện làm quà kể rằng, bà Xoay vú dài vắt qua vai cho thằng cháu đói sữa ngậm chờ mẹ nó về. Kể rằng bà Đào lụm cụm cắp rá đi vay gạo quanh năm, nợ cả làng, cả làng cho bà khất nợ ; lại kể rằng, tiếng kèn báo động nước lụt của anh Sửu xối vào lòng người nỗi lo trắng đồng; rồi tiếng tằm ăn rỗi trên nong tằm nơi góc tam quan nhà chùa rào rào chợt thấy nao nao khi nắng thu vàng rộm, sau cơn bão, lũ trẻ ranh chúng tôi trèo lên  cây thị nhà bà Múp hái trộm những quả thị ương. Cây thị già, quả thì nhỏ, hạt thì to mà sao mùi thơm  "thị bà Múp"  cứ ngát mãi đến tận bây giờ.

Món quà quê mùa do thiên nhiên ban tặng cho lũ trẻ nhà quê chúng tôi, nuôi nâng chúng tôi  lớn lên, dù  nhem nluốc, nhưng thật gần gũi và thân thiện,  tạo nên vẻ đẹp tâm hồn con người nhà quê vừa hồn nhiên phóng túng lại vừa nồng ấm chan hoà mà chốn thị thành ngùn ngụt cõi người  chẳng bao giờ có được.

          Món quà ấy bây giờ chỉ còn trong mơ.

          Chỉ còn trong mơ.

          Chỉ còn trong mơ mà thôi!

(Còn nữa)

                                                                                                                                Hà Nội Xuân hè 2021