Ký ức Hà Nội: Hương vị khó quên từ "lộc trời" ở Thủ đô

Vài năm về trước, tôi có chuyến công tác bất ngờ đến Hà Nội vào một chiều thu tháng Tám, khi tiết trời dần trở nên hanh khô hơn. Đôi lần nhàn nhã, tôi tản bộ dọc theo đường Xuân Thuỷ - Cầu Giấy, bắt gặp những người phụ nữ bên gánh hàng rong đon đả mời chào với chất giọng dịu dàng. Tôi khẽ khàng dừng chân nhìn từng gánh cốm làng Vòng, món quà quê đặc trưng đất Hà thành, lòng không khỏi nao nao.

Chợt nhận ra cứ mỗi độ thu về, phố phường Hà Nội lại nồng nàn hương cốm làng Vòng. Đây không chỉ là thứ quà dân dã đầy thanh tao gắn liền với bao thế hệ người dân ở Thủ đô mà còn gây ấn tượng đặc biệt với các du khách đến từ phương xa. Cũng bởi, ai có thể cầm lòng cho đặng trước những hạt cốm xanh đượm mùi thơm lúa non, gói mình trong lá sen với hương thơm dịu nhẹ giữa một buổi sáng mùa thu, trời trong xanh như ngọc.

Giữa phố xá đông vui, nhộn nhịp những gánh cốm như điểm nhấn giàu chất thơ. Dừng chân bên một hàng cốm ven đường, lòng tôi miên man nhớ về khoảng đời thơ ấu. Những ngày xa xưa ấy, tôi hay cùng ông ngoại ngồi tĩnh lặng trong thư viện lộng gió lần giở từng trang sách. Biết tôi thích đọc bút ký nên ông thường chọn đọc quyển "Hà Nội băm sáu bốn phường" của Thạch Lam để hai ông cháu cùng chiêm nghiệm. 

Bản tính trẻ con hay tò mò khiến tôi cứ băn khoăn mãi trước những trang viết đầy thanh tao: "Mùa thu tuyệt diệu bởi những cơn gió heo may se lạnh thổi về cùng những đoá hoa cúc nở rộ vàng tươi dịu ngọt. Mùa thu tuyệt diệu bởi hương sắc dịu dàng, giữa tiếng rao ngọt lịm, tôi sà vào gánh hàng rong lạ lẫm, len lén nhìn bàn tay chọn những gói cốm thơm dịu, vuông vức, được buộc bởi thân cây lúa nếp đã tuốt bỏ hạt, xanh ngắt. Mùa thu tuyệt diệu bởi giữa phố đông, người phụ nữ thoăn thoắt trên tay những gói cốm trong gánh hàng, miệng cười tươi như hoa nở". 

Thấy cháu mình hay ngẩn ngơ trước những trang văn đẹp, ông tôi hứa sẽ cùng tôi tìm mua "thức quà của lúa non". Lần đầu được cầm trên tay gói "lộc trời", tôi háo hức với màu xanh thanh nhã, mềm mại pha chút ngòn ngọt. Sau lớp lá sen bao bọc ấy là các hạt cốm dẹt, nom xa như những giọt sương thuần khiết giữa đất trời. Tôi hít hà căng lồng ngực thứ tinh hoa của đất trời rồi mới nhấm nháp từng chút một hương vị của cốm Vòng.

Cốm Vòng, theo lời cô bán hàng, được làm bởi thứ lúa nếp hoa vàng đủ độ, không quá già cũng chẳng quá non. Người chế biến phải thật tinh tế để lựa chọn. Cũng bởi, nếu chọn loại lúa già quá hạt cốm sẽ rắn, dễ vỡ còn non quá, sẽ dễ bung nhựa khiến những hạt cốm dính vào nhau. Thông thường, khi lúa vừa chín độ ngả bóng câu, bà con trong làng sẽ tranh thủ ra cắt, tuốt hạt, sàng sảy bớt vỏ và tạp chất. Sau đó, người làm cốm phải thật khéo léo đãi nếp trong bể nước để chọn hạt mảy, căng bóng, sau đó nếp được đem rang bằng chảo gang đúc, đế dày và đảm bảo giữ nhiệt đều. Để cho ra đời một mẻ cốm thành phẩm dao động từ ba cho đến giờ đồng hồ để làm. Công việc này không những đòi hỏi sự nhẫn nại mà còn đòi hỏi chính xác để hạt cốm không bị hỏng.

Cách thưởng thức cốm rất đơn giản. Chúng ta chỉ cần dùng năm đầu ngón tay nhón miếng cốm, nhấm nháp miếng đầu tiên là đã cảm nhận được trọn vẹn vị ngon ngọt khó cưỡng của từng hạt cốm đang quấn quyện với nhau nơi đầu lưỡi. Cảm tưởng như hương thơm sữa lúa nếp thoang thoảng trên biển lúa bát ngát hoà quyện cùng hương sen thơm ngát từ hồ Tây mênh mông, cứ vương vấn mãi mười đầu ngón tay.

Đứa trẻ ham ăn khi ấy là tôi đã ăn hết một gói cốm còn vòi vĩnh thêm gói thứ hai, thứ ba… khiến người nghiêm túc như ông cũng phải bật cười. Mùa thu cũng là thời điểm những quả hồng đỏ mọng, trái chuối trứng cuốc vàng ươm nên người Hà Nội hay có thói quen kết hợp cùng. Chỉ cần thưởng thức một lần, lặng lẽ nghe mùi cốm thơm đan quyện cùng vị ngọt lành của các loại quả ngọt ngào, bất kỳ thực khách khó tính nào cũng khó lòng chối từ.

Một lần, nhân lúc cao hứng, ông ngoại dắt tay đứa cháu nhỏ vào làng Vòng chơi vào độ mùa thu. Ngày ấy, làng Vòng đang vào vụ cốm. Một ngày an tĩnh, hai ông cháu tản bộ chầm chậm, khẽ khàng tận hưởng từng cơn gió thu man mác thổi mang theo hương cốm thơm lan toả khắp không gian nhè nhẹ. Tiếng chày giã cốm rộn ràng như một dàn đồng ca bất tận của mùa thu. Bà con nông dân hồ hởi đón chào hai ông cháu bằng đĩa bánh cốm dẻo, ngầy ngậy hương thơm cốm trộn lẫn hương đậu xanh và lá dứa. Đĩa bánh cốm thơm ngon, thưởng thức cùng ấm trà xanh toả khói nghi ngút, thơm ngất ngây cứ như thế khiến buổi chuyện trò của ông cháu thêm phần thanh tao.

Tôi trở về Hà Nội một ngày mùa thu, chợt thấy lòng nôn nao biết bao hương vị tuổi thơ vấn vương hương cốm làng Vòng da diết. Ông ngoại giờ đã theo mây trắng về miền viễn du, chỉ còn lại mình tôi tha thẩn đi dạo quanh những con phố dài hun hút heo may, bảng lảng hương hoa sữa nồng nàn. Nếu tình cờ mua được gói cốm Vòng thơm nức, lòng tôi sẽ càng nhẹ nhõm, bình yên hơn. Lật mở từng lượt lá gói, hương sen toả ra dìu dịu, ngan ngát, tôi mới thấu hết niềm vui khi thưởng thức từng hạt cốm còn đượm hương mùa thu. Dường như có một Hà Nội đang được thu nhỏ trong từng hạt cốm…