Tục cúng vòng đời lúa của người Gia Rai ở Kon Tum

Cúng tỉa lúa

Khoảng đầu tháng 4, khi những đám lúa rẫy trên khắp các sườn đồi đang chuyển từ mạ (lúa mới gieo) sang cây lúa, cũng là thời điểm dân làng bắt đầu chuẩn bị cho lễ cúng tỉa lúa, cầu mong lúa được tốt, không bị hạn hán hay bị thú dữ phá hoại. Người Gia Rai, coi cúng tỉa lúa là một nghi lễ không thể thiếu trong đời sống tâm linh. Lễ cúng được tính và thực hiện theo vòng đời của cây lúa – cây được bà con coi là nơi trú ngụ của linh hồn cha ông.

Bà con đồng bào dân tộc Gia Rai mừng lúa mới (ảnh Tuấn Anh)

Già làng A Bel (65 tuổi), làng chốt, thị trấn Sa Thầy tâm sự: Cúng tỉa lúa thì bà con không làm trên rẫy, mà chỉ cúng ở nhà, còn sáng sớm thì cả gia đình lên rẫy lúa để tỉa lúa như một hình thức "làm phép".

Ngay từ sáng sớm thì cả gia đình tập trung đông đủ ngay ở nhà chồ, để chuẩn bị đi lên rẫy tỉa lúa. Trước khi đi, chủ nhà lấy một cành cây tươi và treo trước nhà chồ, để cho người trong làng biết hôm nay gia đình này làm lễ tỉa lúa. Và khi làm lễ thì không được ai vào nhà đó, nếu có ai vào nhà thì gia đình sẽ bị mất mùa, chim, chuột sẽ phá hoại lúa.

Vì làm đơn giản, nên chỉ mời người già, họ hàng, người có nhiều lúa trong làng, để trong lúc uống rượu ghè họ trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm làm ăn cho gia đình. Và ngày hôm đó gia đình và khách cùng nhau uống rượu, trò chuyện, hát kể những bài sử thi, trong ngôi nhà sàn bập bùng bếp lửa. Ngày hôm sau, gia đình bắt đầu đi tỉa lúa cả rẫy, bà con đi ngang qua rẫy hay xin lửa cũng cho và cùng nhau lại vừa làm vừa hát những bài sử thi lên rẫy.

Mừng lúa trổ bông

Tới tháng 7, cây lúa trổ bông và để có một năm được mùa, bà con lại làm lễ lúa trổ để tạ ơn thần linh. Lần này bà con làm lễ tạ ơn ở ngoài rẫy lúa và làm nhiều vật tế lễ hơn. Trước ngày làm lễ thì họ hàng, bà con cùng nhau tới giúp gia đình làm rượu ghè. Tới ngày làm lễ, cùng nhau khiêng con heo nhỏ, gà, rượu ghè lên rẫy lúa để cúng. Người đàn ông trong gia đình chọn một vị trí cao, bằng phẳng mà gần nhà đầm để làm chỗ tế lễ. Còn người phụ nữ hái một bó lúa nhỏ để chuẩn bị cho cúng thần lúa. Trong lúc làm lễ, một người đàn ông cắt đứt cổ gà, heo thì cắt tiết, đầu gà được cắm lên cây le, tiết hòa chung với rượu để cúng.

Những người khác, đốt lửa lên để nướng gà và heo phục vụ cho tế lễ. Trong tục cúng lúa trổ bắt buộc phải có 4 ghè rượu, ghè đầu tiên cúng ma trong dòng họ để những linh hồn không bị đói và về quấy nhiễu; hai ghè tiếp cúng mời Giàng về uống rượu, ăn thịt để phù hộ cho mưa thuận gió hòa; ghè cuối cùng cúng thần lúa để mong phù hộ cho đám lúa rẫy được nhiều. Tế lễ xong, bà con cùng nhau thưởng thức rượu ghè, múa hát, đánh chiêng, đánh đàn Tơ Rưng trên rẫy lúa cho tới chiều tối mới về.

Cúng mừng lúa mới

Trong lễ cúng, chủ nhà làm phép và cúng xin 3 lần, còn khi người phụ nữ đang giã gạo thì lấy cây Kagư đốt lên cối để mời thần về. Khi cúng xong, cả gia đình ăn phép trước, tối đến mới mời bà con trong thôn đến nhà ăn lúa mới.

Lễ "xin thần" bỏ lúa vào kho