35 năm sau thảm họa, Chernobyl giờ đã an toàn hay chưa?

Tai nạn thảm khốc tại Nhà máy điện hạt nhân Chernobyl xảy ra vào ngày 26 tháng 4 năm 1986, trong lò phản ứng hạt nhân số 4 gần thành phố Pripyat, miền bắc Ukraine. Thảm họa này có lượng chất phóng xạ nhiều gấp 400 lần so với vụ ném bom nguyên tử xuống hai thành phố Hiroshima và Nagasaki. Người dân địa phương đã sơ tán và được yêu cầu đóng gói tư trang đủ cho ba ngày, tuy nhiên sau đó hầu hết không ai quay trở lại. Trong các thị trấn bị bỏ hoang vắng bóng con người, thảm thực vật có điều kiện tốt để phát triển và trở thành nơi trú ẩn của nhiều động vật hoang dã.

Năm 1998, các nhà động vật học Ukraine đã thả một đàn ngựa Przewalski có nguy cơ tuyệt chủng gồm 30 con vào khu vực này, với hy vọng chúng sẽ gặm cỏ và tán lá để giảm nguy cơ cháy rừng. Thật đáng kinh ngạc, chúng đã thích nghi. Tiến sĩ Maryna Shkvyria, một nhà nghiên cứu tại Sở thú Kiev, cho biết: "Chúng thực sự yêu thích khu vực này. Chúng đang sử dụng những tòa nhà cũ để tránh muỗi và ở đây không chỉ có duy nhất một loài." Tiến sĩ Shkvyria đã dành nhiều năm để theo dõi các loài động vật đi lang thang quanh khu vực, bao gồm gấu nâu, lợn rừng, linh miêu và một số loài chim quý hiếm. Cô nói: "Sau 15 năm nghiên cứu, chúng tôi có rất nhiều thông tin về hành vi của những loài động vật tại đây. Loài sói Chernobyl là một trong những loài tự nhiên nhất ở Ukraine."

Nhưng ở Bavaria, Đức, vẫn còn nhiều con lợn rừng bị nhiễm phóng xạ. Jorg Richter, người kiểm tra độ phơi nhiễm, cho biết: "Thiết bị đo có thể hiển thị giá trị lên tới 9999 Becquerel trên một kg thịt". Sau khi lò phản ứng phát nổ, các chất phóng xạ được hòa vào bầu khí quyển. Một đám mây độc hại di chuyển khắp châu Âu - đầu tiên là theo hướng Thụy Điển, sau đó đến Áo và Bavaria, chất phóng xạ xuyên qua mặt đất. Hầu hết điều này cho đến nay không còn là vấn đề nữa, chỉ có Cesium-137 được cho là vẫn tồn tại. Điều tra viên Jagdwirt Richter giải thích: "Bạn có thể tưởng tượng Cesium-137 giống như muối. Ở tầng rừng, nó bám vào các chất hữu cơ trong lớp 10 đến 15 cm trên cùng của đất. Cây cối hấp thụ các khoáng chất như canxi và cả xêzi qua rễ của chúng, vào mùa thu, những chiếc lá ô nhiễm rơi trở lại mặt đất và phân hủy - một chu kỳ vĩnh cửu, theo đó chất này vẫn còn trong lòng đất."

Theo Văn phòng Nhà nước về Môi trường (LFU), nồng độ phóng xạ trong ngũ cốc, rau, salad hoặc sữa từ các vùng ô nhiễm là cực kỳ thấp. Đối với thịt lợn rừng con người dùng làm thực phẩm, các mẫu ngẫu nhiên vẫn cho thấy những giá trị đáng lo ngại. Ông Richter, thành viên của Hiệp hội săn bắn Bavaria, tuyên bố rằng: "Mọi con lợn rừng đều cần được kiểm tra. Để làm được điều này, cần một số lượng thịt được cắt nhỏ và đưa vào máy có bộ đếm Geiger".

Trong một năm, các chuyên gia ước tính rằng chỉ có khoảng 10 đến 15% số lợn rừng bị giết ở các khu vực bị ảnh hưởng ô nhiễm. Nhưng ở Chernobyl, Denys Vishnevskiy đang tìm cách biến vùng này thành một hồ chứa đa dạng sinh học. Nhà khoa học 43 tuổi, sống và làm việc tại thị trấn Chernobyl, đã nghiên cứu thiên nhiên trong vùng với một trong những lĩnh vực tập trung chính của ông là tác động của bức xạ lên động vật và hành vi của chúng. Thật ngạc nhiên, chuyên gia tin rằng mức độ bức xạ cao trong khu vực dường như không có ảnh hưởng nghiêm trọng đến chúng. Ông tuyên bố: "Đây là một vùng lãnh thổ khổng lồ mà chúng tôi lưu giữ một biên niên sử về tự nhiên. Khu vực nhiễm xạ không phải là một vùng đất chết, nó là tài nguyên của chúng tôi"

Nhận thức của cộng đồng về những gì đã xảy ra tại Chernobyl đã được nâng cao bởi một loạt phim nhỏ của kênh HBO và được giới phê bình đánh giá cao, nó cũng được chiếu trên Sky. Số lượng khách du lịch đã tăng gấp đôi vào năm 2019 trước đại dịch và chính phủ Ukraine hiện đang hy vọng một lượng lớn du khách sẽ quay trở lại. Bohdan Borukhovskyi, Thứ trưởng Môi trường Ukraine, cho biết: "Du lịch của chúng tôi là sẽ là một trong những lĩnh vực phát triển lâu dài, những tác động xấu của thảm họa trong quá khứ vẫn đang được tất cả chúng tôi hạn chế tối đa."

Khu vực trung tâm của Pripyat đã được dọn sạch cây cối và bụi rậm, thậm chí còn được kết nối lưới điện trở lại. Các nhà chức trách có kế hoạch xây dựng các lối mòn xuyên qua khu di tích để khách du lịch có thể đến gần các điểm tham quan như hồ bơi bị bỏ hoang của thành phố và công viên giải trí. Tất cả bốn lò phản ứng của nhà máy đang trong quá trình tháo dỡ, nhưng bản thân công việc này sẽ không được hoàn thành trước năm 2064. Các phần của địa điểm có thể bị nhiễm phóng xạ trong nhiều thế kỷ nhưng mức độ hiện được cho là đủ thấp để khách du lịch có thể đến thăm một cách an toàn và để các nhà khoa học thực hiện công việc của họ. Ukraine vẫn cấm cư trú lâu dài bên trong khu vực này, mặc dù khoảng 100 người - chủ yếu là cư dân cũ – vẫn bất chấp và tiếp tục sống ở đó. Kiev cũng đang tìm cách đưa khu vực cấm vào danh sách Di sản Thế giới được UNESCO công nhận.