Cận cảnh các hiện vật cổ lạ mắt bằng vàng ròng khi đào khảo cổ ở một di chỉ khảo cổ tại Lâm Đồng

Bí ẩn từ những phế tích đền tháp và dấu ấn của văn hóa Đông Sơn

Thánh địa Cát Tiên

Thánh địa Cát Tiên là tên gọi để chỉ Khu Di tích khảo cổ học Cát Tiên được phát hiện vào năm 1985. Đây là một quần thể di tích kiến trúc tôn giáo rộng lớn nằm trong các thung lũng kế tiếp nhau được bao quanh bởi những dải đồi thấp kéo dài. 

Khu thánh địa được phân bố dọc theo tả ngạn sông Đồng Nai với chiều dài khoảng 15 km từ thị trấn Đồng Nai đến xã Quảng Ngãi, thuộc địa bàn huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng.Trong đó tập trung đậm đặc nhất là ở 2 xã Đức Phổ và Quảng Ngãi (tại đây có tới 7 cụm di tích với nhiều di tích đơn lẻ).

Qua 8 lần khai quật chính thức từ năm 1994 đến năm 2006 đã làm lộ rõ các thành phần kiến trúc (chỉ còn là phế tích). 

Đó là các dạng đền tháp và mộ tháp, hệ thống dẫn nước với các sàn gạch liên kết giữa các kiến trúc tháp phân bố trong khu vực. Theo nhận định của các nhà khoa học thì đây là một khu thánh địa với nhiều đền thờ mang đậm tính Ấn giáo của cư dân cổ đã từng tồn tại trên vùng đất Cát Tiên - Lâm Đồng.

Đặc biệt, có một hộp bạc chạm nổi hình sư tử, xung quanh trang trí hoa lá rất lạ chưa từng gặp ở Việt Nam. Theo nhận định ban đầu của các nhà khảo cổ thì hiện vật này có thể có nguồn gốc từ vùng Lưỡng Hà hay Bắc Ấn (?).

Tiêu biểu nhất là bộ ngẫu tượng Linga -Yoni bằng đá xám (Linga dài 2,1 m, đường kính 0,7 m; Yoni vuông mỗi cạnh dài 2,6 m) ước nặng khoảng 4 tấn. Bộ Linga - Yoni này không những được xác nhận là bộ Linga - Yoni lớn nhất Việt Nam mà còn lớn nhất Đông Nam Á. 

Ngoài ra còn có một Linga bằng đá thạch anh nặng 3,435 kg. Đây cùng là Linga bằng đá bán quí lớn nhất được phát hiện tại Việt Nam từ trước đến nay.

Đặc biệt, trong đợt khai quật lần thứ 6, các nhà khảo cổ đã phát hiện được một “con triện” bằng đá có quai cầm dạng tròn dẹt dày khoảng 2-3 cm, có đường kính 13 cm. Trên mặt triện có khắc hoa văn, chữ cổ (?) rất tinh xảo.

Vòng lục lạc trong bộ sưu tập hiện vật văn hóa Đông Sơn phát hiện khi khai quật khảo cổ tại Lâm Đồng. Ảnh: Đ.B.N

Di tích khảo cổ Proh

Di tích được phát hiện trong một cuộc điều tra khảo cổ học vào năm 1998. Cuộc khai quật đầu năm 1999 đã làm xuất lộ hai cụm di tích Proh I và Proh II (chỉ còn là phế tích).

Đây cũng là dạng kiến trúc đền thờ có bình đồ hình chữ nhật được xây dựng trên mô hình ngẫu tượng Yoni. 

Tại di tích này đã phát hiện được một số di vật: chân đèn thờ, âu gốm, đĩa gốm, bi gốm, chóp trụ trang trí bằng gốm, đặc biệt phát hiện một hộp gốm và một bình sứ có tráng men, 1 đôi bông tai bằng vàng, mảnh vàng, khối bạc cùng các mảnh đá quý (mặt nhẫn?), dọi xe chỉ, tinh thể thạch anh..

Một sưu tập đồ đồng gồm 76 hiện vật trong đó có cả gương đồng, dao, nhiều lục lạc có kích thước to nhỏ khác nhau, vòng trang sức có trang trí hoa văn theo motip văn hóa Đông Sơn rất sắc sảo và ấn tượng. Tất cả các hiện vật trên đều được người dân phát hiện một cách tình cờ trong lúc làm nương rẫy tại huyện Lâm Hà và huyện Đạ Huoai.

Đặc biệt là những bộ thạch cầm (đàn đá) đồ sộ được người tiền sử chế tác với kỹ thuật rất tinh xảo và được xếp vào loại đàn đá đẹp bậc nhất phát hiện tại Việt Nam.

Với những phế tích đền tháp, mộ tháp cùng dấu ấn văn hóa qua các sưu tập mảnh vàng chạm khắc hình nam thần, nữ thần, vật thờ Linga - Yoni, tượng đá,... Nhưng sự tồn tại và biến mất đầy bí ẩn của chủ nhân khu thánh địa vẫn là vấn đề còn bỏ ngỏ, đang chờ các nhà khoa học tiếp tục nghiên cứu, giải mã.