Đặc sản tiêu rừng - “lộc trời” ở Măng Bút

Vào mùa này, mặc dù có những cơn mưa cứ bất chợt ào ào trút xuống làm cho mỗi bước chân của người dân nơi núi rừng Măng Bút dường như đi lại khó khăn hơn rất nhiều. Nhưng cứ vào buổi sáng mỗi ngày, sau khi đã thu hoạch bắp gọn rồi, bà con trong thôn tranh thủ rủ nhau đi hái tiêu rừng. Bà con phải dậy từ 5 giờ sáng để chuẩn bị cơm nắm, vật dụng cần thiết cho cuộc hành trình đi lên rừng lấy tiêu.

Những hạt tiêu mới được người dân kiếm hái từ rừng về, đang còn tươi. (ảnh tác giả)

Chị Y Hoa, thôn Kon Chieng, xã Măng Bút bộc bạch: Gia đình tôi hơn chục năm nay rồi, đến mùa này là đi hái tiêu thôi. Trong thôn vui như có hội vậy, mỗi buổi sáng chừng 5 giờ bà con lại rủ nhau từng nhóm 3 gia đình đi, khi tới chỗ có tiêu cũng đã 7 giờ, rồi từng gia đình chia ra cho dễ kiếm tiêu mà hái, tới chiều tối lại về cùng nhau. Đường lên núi khó đi, lúc về thì đã mệt, có nhiều hôm những cơn mưa dữ dội phải làm chòi để trú, vất vả lắm.

Tiêu rừng là loại cây cao to, cành cây dai nên chồng tôi trèo lên từng cành để lấy tiêu, còn tôi đứng dưới lượm những hạt tiêu rơi. Mỗi ngày vợ chồng tôi cũng hái được 7 kg thôi, bữa nào may mắn cũng được 10 kg. Cả ngày vất vả đi lấy tiêu cũng thu được 40 ngàn đồng, có khi đồng bào chúng tôi đem phơi khô rồi trữ trong ống tre khô để treo trên gác bếp. Làm như vậy sẽ để giữ được quanh năm mà không bị bay mùi, với loại tiêu này nếu bị mọt sẽ không thể ăn được. Tiêu rừng là món quà mà núi rừng ban tặng và cũng là nghề truyền thống xưa nay của bà con đó.

Tâm sự với chúng tôi, anh A Theo ở thôn Kon Chất, xã Măng Bút nói: Khi lớn lên đã được theo người thân vào rừng hái tiêu nên tôi biết nó rõ lắm, đến mùa là tôi rủ bà con trong thôn đi. Cây tiêu rừng nó khác với loài tiêu thường là không phải thân dây leo mà cây thân gỗ, có chiều cao khoảng 7 - 12m và đường kính lớn nhất khoảng 12 - 14cm, lá tiêu nhỏ, thân cây xanh trơn. Sau  từ 2 - 3 năm cây cho quả vào khoảng tháng 7 và tháng 8, quả tiêu rừng từ lúc non đến khi già đều có màu xanh, trông như cà phê. Mỗi cành có nhiều quả lắm, hàng năm cây tiêu rừng cho 4 - 7kg hạt. Tiêu rừng không mọc tràn lan như các loài cây khác, mà chúng mọc rất thưa, chủ yếu ở những sườn đồi mới có. Nhưng không vì thế mà dễ hái đâu, nó mọc xa nơi ở của bà con lắm và mọc chênh vênh nơi sườn đồi nên chỉ những thanh niên, người lớn có đi rừng nhiều mới dám đi hái thôi.

A Theo bên gùi tiêu rừng mới hái về. (ảnh tác giả)

Với đồng bào Xơ Đăng ở Măng Bút, tiêu rừng là loại gia vị không thể thiếu trong mỗi bữa ăn, nó là một dòng chảy trong văn hóa ẩm thực của người dân nơi núi rừng Măng Đen. Khi thưởng thức món cá bắt được ở suối về chiên vàng hoặc miếng thịt heo rừng, hay ăn thịt gà, thịt chim nướng… đều cần đến tiêu rừng.

Chỉ cần nêm một chút tiêu rừng vào món ăn nào thì món ăn đó có mùi riêng ngay và khử đi những mùi tanh của nó. Hương vị tiêu rừng cũng có vị cay nhẹ hơn ớt và tiêu thường, nhưng mùi thơm lại giống như mùi vị lá cây chanh, lá cây bưởi và nồng nàn như vỏ quả quýt, làm cho nó có sức tác động kỳ lạ.

Các em dù đi học xa nhà cũng đều mang theo bên mình những ống muối tiêu rừng. Đó là thứ gia vị đã tạo nên sự mặn mà riêng cho các món ăn hương rừng Măng Đen.

Bà con mỗi khi đi rẫy không thể quên mang theo muối tiêu rừng do chính tay mình chế biến để ăn cùng cơm. Bởi vậy, với bà con những thứ khác có thể thiếu, hay quên mang đi chứ tiêu rừng thì không thể nào. Ngay cả người dân Kon Tum hay các khách du lịch khác đã một lần ghé qua nơi đây đều không thể bỏ qua những món ăn mang hương vị tiêu rừng.

Tiêu rừng trở thành đặc sản quý nhất của đồng bào, khi mà có khách quý đến nhà chơi thì được thưởng thức các món ăn chế biến từ hương vị này, rồi còn làm quà biếu cho những người bạn thân thiết ở xa.