Khám phá bí ẩn điêu khắc Chăm Pa

Ngôi đền thờ Mẹ xứ sở

Khu di tích Tháp Bà Ponagar toạ lạc trên đỉnh một ngọn đồi đá hoa cương sát cửa sông Cái tại phường Vĩnh Phước, TP.Nha Trang (Khánh Hoà). Đây là một trong những quần thể kiến trúc tiêu biểu của nền văn hoá Chăm Pa và gần như còn nguyên vẹn.


Tổng thể kiến trúc Tháp Bà Ponagar bao gồm 3 cấp, trong đó cấp thấp nhất nằm ngang bằng mặt đất là ngôi tháp cổng. Cấp thứ 2 có mặt bằng rộng là 2 hàng 10 cột lớn, cùng hai bên là 2 hàng 12 cột nhỏ xung quanh. Chính giữa đặt một bàn thờ, nơi từng diễn ra các hoạt động múa hát của người Chăm cổ vào mỗi dịp hội hè, lễ, tết.

Đây cũng là nơi được gọi là Mandapa với ý nghĩa là nhà khách, dành cho khách hành hương nghỉ ngơi, chuẩn bị lễ vật và sửa soạn trang phục trước khi làm lễ chính thức ở trên tháp. Cấp trên cùng gồm 4 tháp: Tháp chính (còn gọi là dinh Bà, thờ nữ thần Ponagar, tiếng Chăm có nghĩa là Mẹ xứ sở), tháp giữa (dinh Ông), tháp đông (dinh Cố), tháp Tây Bắc (dinh Cô, dinh Cậu).

Ở đây, nổi bật nhất là Tháp Bà Ponagar với 4 tầng, tượng trưng cho sắc đẹp, nghệ thuật và sự sáng tạo, bên trong có tượng nữ thần cao 2,6m, tạc bằng đá hoa cương màu đen, ngồi trên bệ đá uy nghiêm hình đài sen, lưng tựa phiến đá lớn hình lá bồ đề. Đây là một kiệt tác về điêu khắc Chăm Pa, là sự kết hợp hài hoà giữa kỹ thuật tượng tròn và chạm nổi. Các tháp khác thờ thần Shiva, thần Sanhaka và thần Ganeca.

Ông Nguyễn Viết Trung- nhà nghiên cứu văn hóa Chăm cho biết: “Tháp Bà Ponagar là công trình tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc dân tộc Chăm trên đất Việt. Các tháp ở đây đều được xây bằng gạch, trang trí nghệ thuật bằng chất liệu đá - gốm.

Đặc biệt nhất là những viên gạch xây chồng khít lên nhau mà không cần bất kỳ một loại chất kết dính nào, đây là bí ẩn mà cho đến nay các nhà nghiên cứu vẫn chưa khám phá ra. Hàng năm, lễ hội vía Bà diễn ra rất trọng thể với nhiều nghi thức, trình diễn nghệ thuật để tỏ lòng biết ơn công đức của bà Mẹ xứ sở”.

Rực rỡ một nền văn hóa

Tháp Bà Ponagar là một điểm đến thu hút du khách nhiều nhất trong các tour du lịch đến Nha Trang không chỉ trong dịp ngày lễ vía Bà (từ 20 đến 23.3 âm lịch) mà hầu như quanh năm, đón hàng vạn du khách tới hành hương.

Để bảo tồn, phát huy giá trị cũng như giới thiệu rộng rãi những nét văn hoá độc đáo của người Chăm đến với du khách, tại Khu di tích Tháp Bà Ponagar, hàng ngày luôn có các đoàn vũ công, nhạc công, nghệ nhân của dân tộc Chăm đến biểu diễn dệt thổ cẩm và các vũ điệu Chăm để phục vụ du khách.

Anh Đức Tuấn - một hướng dẫn viên du lịch cho biết: “Ðến thăm Tháp Bà Nha Trang, ngoài việc tìm hiểu về lịch sử, kiến trúc, tâm linh, du khách còn có dịp thưởng thức những vũ điệu Chăm Pa do đội múa dân tộc Chăm biểu diễn. Những vũ điệu Chăm Pa làm đắm say du khách, tạo cho họ ấn tượng đẹp khi đến với nơi tôn kính này.

Ngoài ra còn có rất nhiều sản phẩm đồ lưu niệm độc đáo mà ai cũng muốn mang theo để làm quà như gốm Chăm, thổ cẩm Chăm, các nhạc cụ truyền thống của người Chăm… Đó là những dấu ấn của một nền văn hóa rực rỡ trong quá khứ vẫn còn lưu lại được đến ngày hôm nay”.

Từ giữa thế kỷ XVII đến nay, nghi lễ thờ cúng Mẹ xứ sở được người dân nơi đây tổ chức chu đáo tại Tháp Bà Ponagar. Lễ hội Tháp Bà Ponagar đã được Bộ VHTTDL công nhận là Di sản văn hoá phi vật thể của quốc gia.