Ổi Bo đi dần vào cổ tích

Nguyễn Long Thứ bảy, ngày 03/05/2014 08:01 AM (GMT+7)

Hôm nay về Thái Bình dọc quốc lộ 10, qua cầu Tân Đệ, nếu từ Nam Định sang hoặc tới thị trấn Đông Hưng, nếu từ Hải Phòng về đều gặp những hàng ổi bày bán la liệt dọc đường.

Nhiều nhất là ở quãng đường chạy qua phường Hoàng Diệu, thành phố Thái Bình và cầu Tân Đệ, có tới hàng trăm người bán ổi và hàng nào cũng quảng cáo là bán ổi Bo xịn của Thái Bình. Nhưng sự thực ngày nay, hầu như cả làng Bo không còn ổi Bo nữa.

Giống ổi Bo "xịn" ngày nay không còn mấy ai trồng

Từ thuở xa xưa ổi Bo đã là một trong những sản vật nức tiếng, đi vào ca dao tục ngữ Việt Nam với câu "Cốm Nguyễn, Ổi Bo" từ hàng trăm năm nay. Cũng không ai biết cây ổi Bo chính xác có tự bao giờ, chỉ biết giống ổi Bo xưa kia chỉ ở làng Bo mới có.

Ổi Bo.

Làng Bo xưa nằm trên dọc hai bờ sông Trà Lý cạnh hai đầu cầu Bo bắc qua. Một bên cầu nay là phần đất thuộc phường Trần Lãm, bên kia là phường Hoàng Diệu thuộc thành phố Thái Bình. Mấy chục năm về trước, nơi đây là xã nông nghiệp, mỗi hộ gia đình có một cơ ngơi rộng rãi với những mảnh vườn cây ăn quả xum xuê trĩu trái và những khu ruộng trồng rau, hoa màu mỡ. Cây ổi Bo trồng ở đây hợp đất, lên rất tốt, ra nhiều quả và hương vị thơm ngon.

Ngày xưa, hầu như nhà nào trong làng cũng có một vườn ổi Bo, nhiều hộ thu nhập chính nhờ cây ổi này. Chị Yến ở tổ 36 phường Hoàng Diệu, nhà mặt đường số 39 là người bán ổi quanh năm, khi chúng tôi hỏi đến chuyện quả ổi Bo, chi kể giọng nuối tiếc: "Ngày xưa cả làng trồng ổi, nhà tôi cũng có mấy sào. Chúng tôi lớn lên trong hương ổi làng Bo. Khi tôi còn nhỏ, trẻ con chạy chơi ở ngõ xóm, đường làng, thỉnh thoảng lại va đầu vào những chùm ổi. Bây giờ hầu như không còn ai trồng nữa".

Những cây ổi Bo còn sót lại ở nhà ông Tầm.

Quá trình đô thị hóa, thành phố Thái Bình ngày một mở rộng. Các xã nông nghiệp vùng cận thị trong đó có làng Bo đã biến dần thành phố xá. Cư dân ngày một đông đúc, giá đất ngày một đắt đỏ, những ngôi nhà cao tầng và đường ngõ bê tông thay thế dần những mảnh vườn trồng ổi trước đây.

Giống ổi Bo chỉ thực sự ngon khi trồng trên đất làng Bo. Khi tôi còn nhỏ, có một người quen ở làng Bo cho bố tôi một cây ổi Bo đem về trồng. Năm đầu tiên cây ra quả to và rất thơm ngon. Nhưng từ những năm sau trở đi quả cứ bé dần và ăn chát hơn.

Ông bảo: "Càng những giống quý càng khó trồng, ổi Bo chỉ trồng trên đất làng Bo là vùng đất cát sa vừa mát vừa màu mỡ mới ngon và không bị thoái hóa, trồng ở đất khác lâu ngày quả sẽ nhỏ như giống ổi ta". Do vậy khi làng Bo hết vườn thì cây ổi không còn đất sống. Những nơi khác có muốn trồng cũng không thành ổi Bo được.

Ổi lai bày bán ở phường Hoàng Diệu (làng Bo xưa).

Một lý do nữa để cây ổi Bo phải "đội nón ra đi" là giống ổi Bo xịn một năm ra quả chỉ một lần vào tháng 7 tháng 8, đúng vào mùa có nhiều loại hoa quả khác. Nhiều năm ổi Bo được mùa nhưng bán vừa chậm, vừa rẻ, tiền thu chẳng được là bao. Có lúc xuống chỉ còn vài ngàn đồng một kg. Người làm vườn gánh cả một gánh ổi đi bán mất hàng ngày trời mới hết, mà có khi tiền mua không nổi một cân thịt lợn. Do vậy từ nhiều năm nay, giống ổi quý này phải nhường chỗ cho những loại cây có giá trị kinh tế cao hơn như quất, đào tết và cây cảnh.

Cả phường Hoàng Diệu bây giờ có lẽ chỉ riêng nhà ông Tầm ở tổ 24 còn một vạt vườn nhỏ khoảng mươi cây ổi Bo trông cằn cỗi, khẳng khiu, được ông rào kỹ lạc lõng giữa những khu vườn quất, đào và cây cảnh xanh tốt khác.

Treo "ổi Bo" bán "ổi Lai"

Ổi Bo trở thành sản vật nức tiếng là nhờ vị ngon với hương vị "đặc biệt ổi" của nó, cùng cái tên dân dã làng Bo. Ổi Bo xịn quả vừa phải, không nhỏ như các giống ổi ta khác và không quá to như các loại ổi lai hiện nay.

Ổi Bo gốc có hai loại, ổi Bo dẹ quả tròn đều, cuống rốn nhỏ và bề mặt có múi nổi, ổi Bo lê quả dài hơn. Cả hai đều ruột nhỏ chắc, cùi dày, không xốp, ăn giòn, vị ngọt vừa phải và rất thơm. Những người sành ăn ổi thường ăn cả vỏ và cắn cả quả chứ không dùng dao cắt. Vì kim loại, nhất là gỉ sắt sẽ làm cho vị ổi chát hơn.

Khi mới cắn quả ổi thấy có vị hơi chát và chua dịu, nhưng sau đó là vị ngọt rất đậm thấm ở trong miệng và cuống họng. Và đặc biệt khi ăn miếng ổi xong, cái vị thơm rất đặc trưng mà chỉ ổi Bo mới có còn lưu lại trên miệng, trên lưỡi rất lâu. Vị ngọt và vị thơm đó khiến những ai đã được ăn ổi Bo một lần sẽ nhớ mãi và nhận biết được sự khác biệt giữa ổi Bo và các giống ổi khác, nhất là với ổi lai hiện nay.

Loại ổi bày bán ở Thái Bình và các nơi ngày nay về hình thức na ná giống ổi Bo, nhưng thực chất là giống ổi lai. Vì ưu thế cây ổi lai là sai quả, đẹp mã hơn ổi Bo. Đặc biệt ổi lai cho quả quanh năm và có thể trồng được ở nhiều nơi nên hiệu quả kinh tế cao hơn ổi Bo.

Sự khác biệt đẳng cấp giữa ổi Bo và ổi lai, một bên là bậc thầy về năng xuất, còn một bên và vua về hương vị thơm ngon. Giống ổi lai và kể cả ổi nhập của Thái Lan tuy có vị ngòn ngọt và giòn nhưng cùi mỏng hơn. Khi ăn không thấy có vị se chát, hơi chua và ngọt đậm. Đặc biệt ổi lai ăn rất nhạt, không có hương ổi. Những người đã quen ổi Bo thường ca cẩm "Ăn ổi giống mới bây giờ không khác ăn củ khoai sống" là thế.

Ở Thái Bình hiện nay những gia đình còn trồng ổi ở các làng vườn Hoàng Diệu, Đông Hòa, Bách Thuận… đều trồng giống ổi lai này. Riêng ở Hải Dương ổi lai còn được trồng đại trà trên một vùng rộng lớn ở huyện Thanh Hà. Cây ổi lai được chọn thay thế cho cây vải thiều truyền thống, nhưng từ lâu đã "di thực" lên vùng trung du Lục Ngạn.

Ổi lai hiện là nguồn thu nhập chủ yếu của nhiều hộ dân ở đây. Mỗi ngày ở Thanh Hà có hàng trăm xe tải thu gom ổi chở đi đến những chợ đầu mối khắp các nơi. Ngay ở Thái Bình, những người bán ổi quanh năm ở cầu Tân Đệ, ở khu vực phường Hoàng Diệu, khu chợ Bo… cũng thường nhập ổi lai Thanh Hà về bán.

Bởi thương hiệu "danh bất hư truyền" nên ổi Bo dù không còn tồn tại trên thương trường nhưng vẫn bị "mượn" tên. Hiện nay giống ổi lai dù được trồng ở "huyện ổi Thanh Hà" hay bất cứ ở đâu, nhưng người bày bán cũng đều rao mời, quảng cáo và treo biển là bán "ổi Bo Thái Bình". Trong khi đó giống ổi Bo xịn ngày càng lùi xa vào dĩ vãng.

Vừa qua phòng Nông nghiệp và phát triển nông thôn thành phố Thái Bình có chủ trương khuyến khích các hộ làm vườn ở phường Hoàng Diệu trồng lại giống ổ Bo cũ. Ai trồng sẽ được cấp phân và giống. Chị Mạnh ở tổ 24 phường Hoàng Diệu, ở cạnh nhà ông Tầm kể: "Nhà chị cũng được cấp phân bón và nhận 25 cây ổi Bo giống về trồng. Trồng thì trồng đấy, nhưng bây giờ cây giống được lai ghép và nhân bản theo phương pháp mới không biết còn nguyên giống ổi quý hay không".

Cũng giống như chị Mạnh, mọi người dân ở Hoàng Diệu đều cho rằng dù có khôi phục lại, nhưng ổi Bo không thể cạnh tranh và trở thành hàng hóa theo đúng thương hiệu của mình. May ra mỗi hộ chỉ trồng vài ba cây để ăn và giữ làm kỷ nệm mà thôi. Do vậy ổi Bo "xịn" có nguy cơ sẽ đi dần vào cổ tích.

Tin cùng chủ đề: Hương quê

Xem toàn bộ ››