Âm vang chiến công đánh thắng trận đầu của Hải quân Nhân dân Việt Nam

Năm 1964, tình thế của Mỹ - Ngụy ở miền Nam lâm vào thế nguy ngập, chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" bị thất bại và đứng trước nguy cơ phá sản hoàn toàn. Nhằm cứu vãn tình hình, đế quốc Mỹ quyết định đẩy mạnh chiến tranh xâm lược miền Nam bằng một chiến lược mới và phải làm suy yếu miền Bắc Việt Nam, vì đây là hậu phương chiến lược, quyết định tới kết cục chiến tranh ở miền Nam. Mỹ cho rằng, biện pháp nhanh nhất, hiệu quả nhất để giải quyết chiến tranh ở miền Nam là dùng sức mạnh quân sự phá hoại triệt để hậu phương miền Bắc.

Nhằm kiếm cớ leo thang đánh phá miền Bắc, đồng thời để xoa dịu dư luận trong nước và thế giới, giới cầm quyền Mỹ đã dày công nghiên cứu và đưa ra nhiều phương án khác nhau tiến công vào miền Bắc Việt Nam. Kịch bản "Sự kiện Vịnh Bắc Bộ" được Mỹ công phu dàn dựng ra đời trong bối cảnh ấy.

Thực hiện âm mưu trên, Mỹ và nguỵ quyền Sài Gòn có những hoạt động khiêu khích, phá hoại và chuẩn bị cuộc chiến tranh bằng không quân và hải quân chống phá miền Bắc ngày càng trắng trợn.

Cuộc tiến công xâm lược quy mô lớn đầu tiên của không quân Mỹ vào miền Bắc Việt Nam ngày 5/8/1964 được Mỹ đặt tên là "hành quân Pierce Arrow" (Mũi tên xuyên) do 64 lần chiếc máy bay của hải quân từ hai tàu sân bay Constellation và Ticonderoga đánh phá các khu vực Vinh Bến Thủy (hai lần), Lạch Trường (Thanh Hóa), Hòn Gai và Cảng Gianh (Quảng Bình).

Tại vùng biển Cửa Hội và thành phố Vinh, lúc 12 giờ 20 ngày 5/8, một tốp 8 chiếc máy bay địch loại F8U, AD4, AD6 lao vào ném bom, bắn phá khu vực Sở dầu thuộc thành phố Vinh và căn cứ Hải quân ở Cửa Hội. Các tàu của Phân đội 7 và Phân đội 5 đã báo động kịp thời, nhanh chóng triển khai đội hình chiến đấu phối hợp với lực lượng phòng không ở khu vực đánh trả máy bay địch. 

Trận chiến đấu diễn ra quyết liệt. Các tàu của hải quân vừa cơ động tránh bom đạn của địch vừa tập trung hoả lực ken lưới lửa giáng trả máy bay Mỹ. Trong trận chiến đấu này, các lực lượng vũ trang đã bắn cháy 2 máy bay giặc Mỹ, trong đó tàu T187 của Khu tuần phòng 2 đã bắn cháy 1 chiếc rơi xuống biển cách đông nam Hòn Mát 2km.

Tại Cửa Ròn và cảng Gianh, lúc 12 giờ 30, 8 chiếc máy bay địch bay từ phía biển vào đèo Ngang chia làm 2 tốp, một tốp lao xuống bắn tàu đo đạc 527 của hải quân đang làm nhiệm vụ ở Cửa Ròn, một tốp khác vòng theo dãy Trường Sơn lên thượng nguồn sông Gianh rồi lao xuống bắn phá cảng Gianh. Tàu đo đạc 527 và các tàu T181, T183 (Phân đội 7); T173, T175, T177 (Phân đội 6) thuộc Khu tuần phòng 2 đã kịp thời chặt xích neo, nhanh chóng cơ động chiến đấu, phối hợp với lực lượng phòng không, dân quân tự vệ anh dũng đánh trả các đợt công kích của máy bay địch. 

Sau 25 phút chiến đấu, bộ đội ta đã bắn cháy 1 máy bay rơi xuống biển phía đông nam Cửa Gianh và bắn bị thương 1 chiếc khác.

Tại vùng biển Hòn Gai, Bãi Cháy (Quảng Ninh), lúc 14 giờ 40, một tốp 8 chiếc máy bay từ hướng biển Long Châu lao vào ném bom, bắn rốc két tấn công các tàu của hải quân ta đang neo đậu ở Cửa Lục. Các tàu đã vừa chiến đấu vừa cơ động ra vịnh Hạ Long để lợi dụng sự che chắn của các núi đá làm mất tác dụng đánh phá của địch. Các tàu T144, T134, T122, T124 và tàu 225 săn ngầm thuộc Khu tuần phòng 1 và căn cứ Hải quân Bãi Cháy đã phối hợp với Tiểu đoàn phòng không 217 và lực lượng phòng không của tự vệ, công an địa phương bắn rơi 2 máy bay Mỹ, bắt sống phi công Mỹ.

Tại vùng biển Lạch Trường (Thanh Hoá), 2 tàu phóng lôi 333, 336 cùng các tàu tuần tiễu T130, T132, T146 ở khu trú đậu được lệnh sẵn sàng chiến đấu. Lúc 14 giờ 45, 4 máy bay AD6 lao từ hướng đông bắc vào bắn phá hai tàu T130 và T132. Tiếp đó chúng tập trung 8 chiếc AD4 đánh các tàu 333, 336 và T146. Các tàu đã phối hợp nổ súng kịp thời đánh trả máy bay địch bắn rơi 2 máy bay giặc Mỹ, bắn bị thương 2 chiếc khác.

Lúc 16 giờ 18, địch cho 11 chiếc máy bay F8U lao vào bắn phá cảng Gianh lần thứ hai. 6 chiếc lao xuống công kích tàu T175 ở Hòn La; 5 chiếc khác lao vào đánh phá cảng Gianh. Các tàu trong tư thế sẵn sàng chiến đấu đã kịp thời nổ súng, ngay loạt đạn đầu đã bắn cháy 1 chiếc máy bay địch. Ở Hòn La, cán bộ, chiến sĩ tàu T175 chiến đấu đánh trả 6 máy bay địch rất dũng cảm. Tàu bị trúng đạn bốc cháy, nước tràn vào khoang, một số đồng chí hy sinh, Thuyền trưởng bị thương nặng, nhưng tất cả vẫn kiên cường bám vị trí vừa chiến đấu vừa cứu chữa tàu, điều khiển cơ động tàu vào được bờ kịp thời.

Cùng với chiến công ngày 2/8 đánh đuổi tàu khu trục Mỹ, chiến thắng ngày 5/8 đã mở đầu trang sử oanh liệt, hào hùng của lực lượng Hải quân nhân dân Việt Nam, góp phần cổ vũ toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta ở miền Bắc và đồng bào miền Nam thi đua đánh giặc lập công, quyết tâm giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước. 

Chiến thắng này thể hiện thành tựu xây dựng kinh tế kết hợp với củng cố quốc phòng, thành tựu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, hiện đại trong 10 năm (1954 – 1964) và những thành công bước đầu trong công cuộc xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân trên miền Bắc. Nó chỉ rõ khả năng quân và dân ta hoàn toàn có thể bị đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân của đế quốc Mỹ, bảo vệ vững chắc miền Bắc, đẩy mạnh cuộc chiến đấu ở miền Nam.

Trong sự nghiệp đổi mới đất nước, thực hiện quyết tâm của Bộ Chính trị, của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, Hải quân nhân dân Việt Nam đã và đang nỗ lực phấn đấu xây dựng Quân chủng Hải quân theo hướng cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, thực sự là lực lượng nòng cốt của nền quốc phòng toàn dân, chiến tranh nhân dân trên biển.

Trước những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới và khu vực, chiến thắng 5/8 cách đây 57 năm về trước nhắc nhở chúng ta luôn luôn nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, sẵn sàng đập tan mọi thế lực thù địch, giữ vững vùng trời, biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.