Dấu ấn JICA ở làng cổ Đường Lâm

Giữ hồn cốt làng cổ

Ông Ando Katsuhiro - chuyên gia về phát triển du lịch thuộc Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tại Việt Nam cho biết, tổ chức này đã bắt đầu nghiên cứu, điều tra các thôn làng Đường Lâm từ năm 2003 – 2006. Trường Đại học nữ Chiêu Hòa và Viện Nghiên cứu văn hóa Nara đã tiến hành các cuộc điều tra về các lĩnh vực như kiến trúc, văn hóa phi vật thể, nhà thờ họ, văn hóa ẩm thực, văn hóa trang phục.

Năm 2008, JICA chính thức đưa tình nguyện viên có chuyên môn trong các lĩnh vực kiến trúc, phát triển du lịch về Đường Lâm và bắt đầu thực hiện các hoạt động tu bổ các di tích văn hóa. Trong các năm 2011 và 2012, JICA tổ chức nhiều hội thảo nghiên cứu về giá trị làng cổ Đường Lâm, đồng thời tổ chức cuộc thi sản vật Đường Lâm cũng như xây dựng bản đồ du lịch để người dân nơi đây nâng cao chất lượng dịch vụ ẩm thực và thuận tiện tiếp đón khách du lịch.

Ông Ando Katsuhiro cho biết, sở dĩ JICA chọn Đường Lâm, bởi đây là ngôi làng cổ hiếm hoi ở nông thôn Bắc Bộ cũng như cả nước còn giữ nguyên vẹn các giá trị truyền thống từ lịch sử, kiến trúc, giá trị nhân văn, lễ hội, văn hóa ẩm thực, không gian cảnh quan môi trường... Tại đây, có trên 50 di tích lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật các loại, cùng hàng chục lễ hội. Giá trị tạo nên hồn cốt cho làng cổ Đường Lâm chính là hệ thống 117 ngôi nhà cổ, trong đó 37 nhà có niên đại từ 100 năm đến gần 400 năm.

Đường Lâm cũng là vùng đất cổ địa linh nhân kiệt, bởi nơi này là đất “hai vua” - quê hương của Phùng Hưng và Ngô Quyền. Nơi đây còn có nhiều dòng họ “trâm anh thế phiệt,” sinh ra các bậc nhân tài. Các nghề gia truyền, các món ăn truyền thống ở Đường Lâm tạo nên nét văn hóa ẩm thực đặc sắc hút thực khách đến với làng cổ như: Tương, chè lam, chè kho, gà Mía, kẹo...

Bên cạnh dự án phát triển du lịch thông qua di sản thì JICA còn muốn phát triển theo một hướng mới hơn, tập trung nâng cao đời sống kinh tế, tinh thần của người dân. Theo ông Ando thì chính nông thôn có thể tạo ra một sản phẩm du lịch mới, chất lượng. JICA không chỉ tập trung duy nhất vào các nhà cổ tại Đường Lâm, đối với những hộ dân sinh sống trong những ngôi nhà không phải nhà cổ cũng được JICA hỗ trợ và hướng dẫn những chính sách tốt nhất.

“Ở Nhật Bản có khoảng trên 20 ngôi làng cổ và làng cổ nhất có từ thế kỷ 17-18. Chúng tôi có những chính sách bảo tồn cũng giống như ở Đường Lâm. Thế nhưng ở Nhật Bản, trước khi tiến hành bảo tồn thì bao giờ cũng có những buổi thảo luận giữa cơ quan quản lý của Chính phủ và những người hộ dân sống tại đó, và cũng từ những buổi thảo luận rất cởi mở này, cơ quan quản lý của Chính phủ sẽ đưa những giải pháp tốt nhất đảm bảo sự hài hòa giữa bảo tồn và phát triển của những hộ dân sống tại các làng cổ”- ông Ando Katsuhiro chia sẻ.

Mang lại sức sống mới

Theo ông Nguyễn Văn An- Phó Ban quản lý dự án xã Đường Lâm, nhiều hộ gia đình tại làng cổ Đường Lâm đã được sự hỗ trợ và hướng dẫn của JICA nên dịch vụ phục vụ du khách khá tốt. Như gia đình các ông bà Hà Văn Vững, Hà Hữu Thể, Hà Nguyên Huyến, Nguyễn Văn Hùng; Dương Thị Lan… đã có dịch vụ nghỉ qua đêm, cho thuê xe đạp, dịch vụ ăn trưa, giúp khách tham gia trải nghiệm cùng người nông dân như thu hoạch lúa, bẻ ngô, làm tương, nấu rượu, úp cá, thả diều, mua và tham gia làm sản phẩm làng nghề…

Không chỉ giúp đỡ tạo bản đồ du lịch cho những ngôi nhà cổ, JICA còn hướng dẫn người dân về cách tạo sản phẩm, thương hiệu riêng của làng nghề Đường Lâm. JICA đã đưa những tình nguyện viên về ở tại làng cổ để họ hiểu về đời sống, tính cách cũng như môi trường nơi đây, từ đó nghiên cứu và thiết kế, tạo ra những mẫu mã hình thức sản phẩm đẹp hơn, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, trên bao bì ghi rõ ngày sản xuất và ngày hết hạn, nguyên liệu, cách bảo quản… Ngoài ra họ cũng tổ chức các cuộc khám sức khỏe và hướng dẫn người dân đeo găng tay, khẩu trang để bảo đảm vệ sinh. “Đó là cách làm chuyên nghiệp và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm mà lần đầu nông dân ở đây được tiếp cận”- ông Nguyễn Văn An chia sẻ.

"Tính từ năm 2003, JICA đã tiến hành một chuỗi các dự án hiệu quả tại Đường Lâm, người dân và lãnh đạo địa phương chúng tôi rất cảm ơn phía Nhật Bản về sự giúp đỡ này. Đời sống tinh thần, kinh tế của người dân Đường Lâm đã có sự thay đổi và tiến triển rõ rệt”. Ông Nguyễn Văn Thành - Phó Chủ tịch UBND xã Đường Lâm

Gia đình anh chị Cao Văn Hiền ở xóm Tiền Đình, thôn Đông Sàng, xã Đường Lâm cho biết, sau khi được JICA quan tâm trợ giúp, sản phẩm của gia đình mẫu mã đẹp hơn và bán chạy hơn trước. “Ngày xưa nghề làm kẹo nhà tôi ít người biết đến, mặc dù nghề này của nhà tôi có từ thời cha ông. Cho đến năm 2006, khi được công nhận và có sự bắt tay của Tổ chức JICA và địa phương thì nghề gia truyền nhà tôi mới được khách du lịch biết đến nhiều. Cho đến giờ kinh tế nhà tôi có thể nói là gấp nhiều lần so với mấy năm trước” - anh Cao Văn Hiền nói.

Còn với gia đình nhà anh Cao Văn Hùng (thôn Mông Phụ) thì trước đây, nghề làm chè lam gia truyền của nhà anh chỉ nấu khi tết đến. Nhưng từ ngày có Tổ chức JICA đến hỗ trợ và hướng dẫn thì gia đình đã hiểu ra, nếu muốn làm du lịch và phát triển kinh tế thì cần phải nấu chè hàng ngày.

Cũng từ đây, những tình nguyện viên của JICA đã hướng dẫn gia đình làm các mẫu mã, bao bì sản phẩm an toàn vệ sinh hơn. “Bây giờ sản phẩm của gia đình tôi có độ tin cậy cao hơn. Ngày trước, khi chưa được hướng dẫn, tôi suy nghĩ đơn giản lắm, khi làm ra sản phẩm chỉ cần cho vào túi nylon sau đó buộc chun lại mà không ghi hương liệu, ngày sản xuất, hạn dùng, cách bảo quản. Hiện nay khách mua hàng là người Việt hay khách du lịch nước ngoài cũng hài lòng”- anh Hùng tâm sự. Vào mùa du lịch, gia đình anh Hùng có thể bán được 5-7 cân chè lam/ngày.

Ando cho hay, ông rất vui vì sau 5 năm hợp tác giữa JICA và chính quyền và người dân Đường Lâm, tất cả đều đã có nhận thức cao hơn về bảo tồn, phát triển du lịch thông qua di sản cũng như phát triển đời sống kinh tế tại nơi đây đã thay đổi rất nhiều. Hiện tại, JICA vẫn đang tiếp tục cử những tình nguyện viên đến ở tại đây để hỗ trợ người dân cũng như Ban quản lý dự án.

Được biết, JICA không chỉ hỗ trợ làng cổ Đường Lâm mà trước đó, JICA cũng đã hỗ trợ, giúp đỡ cho 2 làng cổ khác của Việt Nam là Đông Hòa Hiệp (Tiền Giang) và làng cổ Phước Tích (Thừa Thiên- Huế).