Tốn tiền vẫn thiếu giống mới

Nhìn vào lượng thì có vẻ ổn, nhưng thực tế chỉ có khoảng 10% đề tài nghiên cứu thực sự hiệu quả.

2.000 đề tài chỉ cho có 200 giống...

Ngoài nguồn vốn đầu tư từ Bộ KHCN, giai đoạn 2008 – 2013, Bộ NNPTNT cũng đầu tư gần 4.000 tỷ đồng cho sự nghiệp nghiên cứu khoa học của bộ, trong đó cho nhiệm vụ nghiên cứu là hơn 2.673 tỷ đồng. Tính trung bình mỗi năm, nước ta chi khoảng 3.000 tỷ đồng cho nghiên cứu KHCN nông nghiệp. Kết quả là trong tổng số gần 5.000 đề tài của giai đoạn này, chỉ có gần 200 giống mới, 50 tiến bộ kỹ thuật được công nhận và đưa vào sản xuất.


Điều đó cho thấy, nghiên cứu khoa học nông nghiệp nói chung và nghiên cứu giống nói riêng vẫn ở tình trạng không có hiệu quả. Đề tài đăng ký thì nhiều, nhưng đề tài có tính ứng dụng thực tiễn rất ít. Một thực trạng đáng lo ngại đã được nhiều người chỉ ra, đó là có rất nhiều kết quả nghiên cứu giống mới bị bỏ ngăn kéo, kể cả các công trình đã được bảo hộ dưới dạng quyền sở hữu trí tuệ.

Lý giải điều này, ông Hồ Xuân Hùng - nguyên Thứ trưởng Bộ NNPTNT thẳng thắn nói: “Có nghiên cứu phát minh gì đâu, toàn là báo cáo khoa học, trong đó có không ít đề tài đi sao chép một phần thành tựu của nước ngoài hoặc của những người đi trước. Việt Nam chưa bao giờ làm một thống kê chính thức xem có bao nhiêu đề tài khoa học được nghiên cứu, bao nhiêu phần trăm được ứng dụng vào cuộc sống”. Thậm chí, ông Hùng còn tiết lộ, có rất nhiều “nhà khoa học” chọn đề tài mà chẳng để ý xem cái mình làm có bị trùng hay không, do đó có những đề tài đã quá cũ, không có gì đột phá, thậm chí lạc hậu tới vài chục năm so với thế giới, nhất là các giống lai”.

Theo tìm hiểu của phóng viên NTNN, riêng trong lĩnh vực nghiên cứu giống hiện nay có không ít đề tài nghiên cứu chỉ để “cho có”, nghĩa là không đưa ra sản xuất trên đồng ruộng, mà nghiệm thu xong, chỉ việc nộp cho cơ quan nhà nước để làm chứng từ thanh toán, hoặc “tính điểm” cho đủ thủ tục làm tiến sĩ, phó giáo sư..., gây lãng phí vô cùng lớn cho ngân sách nhà nước.

Minh chứng cho điều này được thể hiện rất rõ trong một báo cáo của Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống, sản phẩm cây trồng quốc gia (Bộ NNPTNT). Theo đó, trong 5 năm qua, trung tâm đã tiến hành khảo nghiệm VCU (giá trị canh tác và giá trị sử dụng) khoảng 4.049 lượt giống cây trồng (chủ yếu là lúa, ngô, đậu tương, lạc), nhưng chỉ có 10% lượng giống được đơn vị đề nghị công nhận sản xuất; 90% số giống còn lại đề nghị tiếp tục sản xuất thử hoặc… bỏ đi do không đạt tiêu chuẩn. Vấn đề là dù các đề tài không đạt, nhưng vẫn được Nhà nước chi trả kinh phí toàn bộ hoặc một phần.

Tiền chỉ để dành trả lương

Mặc dù nghiên cứu khoa học của nước ta “lẹt đẹt” như vậy, song khi giải thích về nguyên nhân của sự yếu kém trong công tác nghiên cứu giống, một số nhà khoa học thường lý giải là do kinh phí hạn chế. Tuy nhiên, trên thực tế theo một báo cáo của Vụ KHCN và Môi trường (Bộ NNPTNT), từ năm 2010 đến nay, kinh phí cho sự nghiệp KHCN hầu như không thay đổi (năm 2010 là gần 668 tỷ đồng, đến năm 2013 tăng lên 692 tỷ đồng và năm 2014 dù còn nhiều khó khăn vẫn được bố trí trên 682 tỷ đồng.

Năm 2013 Bộ đã chủ động cho dừng 100 đề tài nghiên cứu khoa học. Lý do theo Bộ trưởng là do, hầu hết các đề tài nghiên cứu này thuộc dạng “vụn vặt”, không đi đến đâu và không phù hợp với chiến lược tái cơ cấu của ngành nông nghiệp”. Bộ trưởng Bộ NNPTNT Cao Đức Phát Trong tổng vốn ngân sách chi cho KHCN thì 90% dành cho đầu tư phát triển và chi thường xuyên. Chỉ có 10% chi cho hoạt động nghiên cứu, vì thế không có điều kiện tập trung đầu tư cho một sản phẩm nào cho đến khi trở thành sản phẩm chủ lực quốc gia”. Bộ trưởng Bộ KHCN Nguyễn Quân

Đặc biệt, cũng theo báo cáo này, trong giai đoạn trên, lương và kinh phí cho hoạt động bộ máy liên tục tăng, từ mức 182 tỷ đồng năm 2010 đã tăng lên 310 tỷ đồng năm 2013 và năm 2014 được bố trí tới trên 350 tỷ đồng để chi cho 11 viện nghiên cứu KHCN của Bộ. Điều đó có nghĩa là, trong khi lương chi cho bộ máy tăng lên, thì kinh phí dành cho các nhiệm vụ KHCN năm 2014 đã giảm 32,6% so với năm 2010.

Ông Hồ Xuân Hùng ngán ngẩm nói: “Nhiều đề tài nghiên cứu giống hay tiến bộ kỹ thuật mới được chấm giỏi, xuất sắc cũng chả có doanh nghiệp nào mua. Cách chia đề tài kiểu này chỉ là dành tiền để nuôi sống khoa học, chứ không tạo động lực cho khoa học phát triển. Do đó cũng chưa thể có đột phá gì cho nghiên cứu khoa học phục vụ nông nghiệp, nông thôn”.

Khi phóng viên NTNN hỏi về việc tại sao chúng ta biết rõ ràng có những đề tài khoa học yếu kém, làm theo kiểu “định mức”, hay có những giống cây trồng không tốt hơn mấy so với giống cũ mà vẫn được công nhận, ông Hà Quang Dũng – Giám đốc Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống, sản phẩm cây trồng quốc gia cho hay, không hẳn là chúng ta công nhận ồ ạt, nhưng cũng có nhiều giống đã được công nhận mà không vào được sản xuất, một phần vì giống đó không cạnh tranh được về mặt thương mại, một phần là vì loại giống này thuộc kiểu “sản phẩm đề tài”. Nói thật là, sản phẩm kiểu này không mang tính chất ứng dụng hay cạnh tranh, mà mục đích chỉ là hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học thôi - ông Dũng nhận định.

Cũng theo ông Dũng, nói chung, tình trạng này một phần do cơ chế của chúng ta đặt ra trong giai đoạn trước đây chưa chặt chẽ, hệ quả là nhiều giống của các chương trình đề tài được công nhận không chết hẳn, nhưng cũng không phát triển được, không có vị trí gì trong sản xuất. Song đến nay chúng ta cũng chưa từng có số liệu thống kê xem có bao nhiêu giống “chết yểu” như vậy. Nghĩa là người nghiên cứu cứ nghiên cứu, mà không cần biết “con đẻ” của mình sống chết ra sao, có đem lại lợi ích gì hay không…