Ukraine: Bậc thầy về truyền thông Internet giữa chiến sự

Các chuyên gia quốc tế nhận định, Chính phủ Ukraine đã và đang chiến đấu tích cực trên các mặt trận quân sự và cả mạng xã hội để chống lại Nga; bao gồm luôn cả video về sự phản kháng gay gắt lan truyền trên mạng, trong khi đó các tài khoản mạng xã hội truyền thông hàng ngày của Tổng thống Zelensky trở thành nơi cảm xúc lan truyền nhất định. 

Có thể thấy, Ukraine đã thành công trong việc thống trị mạng xã hội trong những ngày đầu tiên kể từ khi Nga xâm lược, trong một cuộc chiến thông tin mạng ngày càng gay gắt với Moscow, mà Ukraine cho đến nay dường như đang giành chiến thắng.

Có thể thấy, ngay cả khi Tổng thống Volodymyr Zelensky vẫn bị kẹt ở Kyiv trong bối cảnh bị pháo kích dữ dội và nỗi lo bị ám sát, chính phủ của ông đã buộc phải tấn công toàn diện trên mạng xã hội để giành được những người ủng hộ cho chính nghĩa của họ. Các địa chỉ video hàng ngày của Zelensky thường được xuất bản với phụ đề tiếng Anh đã trở thành cảm xúc lan truyền, trong khi các Bộ quốc phòng và ngoại giao Ukraine liên tục đưa ra thông tin tích cực về sự kháng cự của quân đội Ukraine bằng hình ảnh đồ họa sặc sỡ.

Trong khi đó, người dân Ukraine đã đăng các video cho thấy sự thành công lực lượng của họ đã trở thành xu hướng lan truyền, bao gồm một tên lửa Ukraine bắn hạ một máy bay trực thăng của Nga và một nông dân Ukraine kéo các thiết bị quân sự của Nga bị bỏ lại trên máy kéo của mình. Trong khi đó, các video tự quay về những người Ukraine đang khóc nức nở giữa đống đổ nát của các thị trấn, sau khi Nga tăng cường các cuộc oanh tạc cũng đã thu hút sự chú ý của người dân trên khắp thế giới.

"Trong giai đoạn đầu của cuộc xung đột, xét về quan điểm quốc tế, người Ukraine rõ ràng là người đi trước về cuộc chiến thông tin trên mạng", Baptiste Robert, người sáng lập Predict Lab, một công ty Pháp chống lại thông tin sai lệch cho biết.

Theo Robert, phần lớn các video ủng hộ Ukraine thực hiện các vòng vây trên Twitter là chân thực, nhưng đã có những tuyên bố mà việc kiểm tra thực tế sau đó đã được chứng minh là phóng đại. Có thể thấy, sự kháng cự của Ukraine buộc Moscow phải tham gia một cuộc chiến kéo dài hơn nhiều so với mong muốn của Điện Kremlin, một giai đoạn mới trong cuộc chiến thông tin trên mạng có thể sẽ mở rộng và kéo dài nhiều hơn nữa.

Sean McFate, tác giả của Cuốn "Các quy tắc mới của chiến tranh" và là thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương cho biết, chiến lược truyền thông Ukraine - hay stratcom, theo cách nói của quân đội là nhấn mạnh sự thay đổi đang diễn ra trong các cuộc xung đột hiện đại, từ việc tập trung vào bom, đạn giảm xuống một phần lớn và tập trung vào thông điệp, phương tiện truyền thông mạng xã hội để thuyết phục. Ông nói: "Nga có thể đang ưu thế trong cuộc chiến bắn súng. Nhưng Ukraine đang chiến thắng trong cuộc chiến thông tin trên mạng. Đó là chìa khóa để nhận được sự ủng hộ và cảm thông của các đồng minh quốc tế".

Không giống như trước đây, khi Nga sử dụng thông tin và các hoạt động sai lệch thông tin để gây ảnh hưởng đến các sự kiện toàn cầu bao gồm cuộc bầu cử tổng thống Mỹ năm 2016, các chuyên gia cho rằng, nỗ lực của Moscow là hướng nội bộ khi Tổng thống Vladimir Putin cố gắng thu hút sự ủng hộ trong nước. Các nỗ lực của Nga nhằm kiểm soát và vũ khí hóa thông tin về cuộc xung đột đã được tập trung hơn, khi chính phủ Nga tìm cách hạn chế sự lan truyền thông tin trong dân chúng và quảng bá những lời biện minh cho cuộc xâm lược. Hiện chính phủ Nga cũng đã tiến hành đóng cửa và kiểm duyệt các cơ sở truyền thông độc lập nhằm kiểm soát tốt hơn các nguồn thông tin trong nước.

Ở một chiều hướng khác, sự hoan nghênh nhiệt liệt mà Zelensky nhận được từ các nhà lập pháp Mỹ cũng như ở những nơi khác trên trường quốc tế cho thấy đã có sự chuyển đổi của người đàn ông 44 tuổi từ diễn viên hài đắt giá một thời sang một nhà lãnh đạo thời chiến có sức hút nhất định.

Sau cuộc bầu cử năm 2019, Zelensky đã cài đặt các cộng sự từ công ty sản xuất truyền hình của mình vào những công việc hàng đầu của đất nước. Các nhà hoạch định chính sách từ các đồng minh của Ukrain thời đó đã cảnh báo riêng rằng, đó là một ý tưởng tồi, nhưng có thể thấy chuyên môn về truyền thông trong nhà nước của Ukraine dường như đã được đền đáp, đặc biệt là trong bối cảnh hiện tại.

Rất lâu trước khi Nga xâm lược, Zelensky đã áp dụng một chiến lược truyền thông bất thường khi không quan tâm đến cách nói ngoại giao chuẩn mực, thường gây ra sự khó chịu cho những người ủng hộ Ukraine ở phương Tây, như ông đã làm khi liên tục phản đối chính sách của chính quyền Biden về việc không trừng phạt đường ống Nord Stream 2, được chế tạo để vận chuyển khí đốt tự nhiên từ Nga sang Đức.

Giờ đây, những chiến thuật đó đã được nâng tầm lên một tầm cao mới. Trong các bài phát biểu đơn giản vào đêm khuya từ văn phòng của mình, trong các video selfie mặc áo len được quay bên ngoài tòa nhà phủ tổng thống ở Kyiv, và trong các cuộc hội thảo truyền hình chính thức trực tuyến kết nối các nhà lãnh đạo trên khắp thế giới, Zelensky đã tạo ra một phản ứng toàn cầu mạnh mẽ đối với cuộc chiến sự. Ông ấy hiện cũng có 5,4 triệu người theo dõi trên Twitter.

Baptiste Robert nói: "Zelensky có những hoàn cảnh mà khả năng giao tiếp độc đáo của ông ấy có thể thực sự phát triển".

Những người có mặt trong phòng khi Zelensky phát biểu trước hội nghị thượng đỉnh vào đêm muộn với các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu vào tháng trước, một ngày sau khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược cho rằng, sự can thiệp mạnh mẽ của ông đã truyền cảm hứng cho Phương Tây áp đặt các biện pháp trừng phạt mạnh hơn đáng kể so với mức ban đầu được xem xét.

Tuyên bố của ông cho rằng, các bà mẹ Ukraine đang nhìn con cái của họ chết vì các giá trị thiêng liêng của châu Âu khiến một số nhà lãnh đạo rơi nước mắt, các quan chức cho biết. Sau phát biểu của Zelensky, các nhà lãnh đạo đã chấp thuận hợp tác với Hoa Kỳ để đóng băng dự trữ ngoại hối của Điện Kremlin, một búa tạ đối với nền kinh tế Nga.

Kathleen Hall Jamieson, một giáo sư tại Trường Truyền thông Annenberg của Đại học Pennsylvania gọi cuộc chiến thông tin mạng của Ukraine đầy "tính trực quan gợi lên, gây ấn tượng mạnh", giúp mọi người trên toàn cầu xác định được những gì đang diễn ra ở Ukraine.

Ở một góc độ khác, người Ukraine đã chiến thắng trong cuộc chiến thông tin trên Internet. Và câu chuyện này dễ dàng được tin ngay cả ở Nga. Chẳng hạn, người dân Ukraine đã rất khéo léo cho những người lính Nga đầu hàng bị bắt nói chuyện với mẹ của họ qua Facebook, để cho các gia đình Nga thấy rằng con trai của họ vẫn ổn.

Một quan chức cấp cao của NATO cho biết: "Họ thực sự xuất sắc trong lĩnh vực truyền thông, hoạt động thông tin mạng". Trong khi đó, các quan chức phương Tây nói rằng mặc dù họ không thể xác minh độc lập nhiều thông tin mà Kyiv đưa ra về tình hình chiến trường đang phát triển, bao gồm cả số liệu thương vong cho cả hai bên, nhưng nó vẫn thể hiện chiến lược truyền thông thời chiến hiệu quả cao.

Chiến thắng giai đoạn đầu trong lĩnh vực thông tin mạng đã mang lại lợi ích rõ ràng cho Ukraine, vốn đã chứng kiến các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt đối với Nga do Mỹ và Liên minh châu Âu áp đặt, và hỗ trợ tài chính cấp cơ sở cho Ukraine. Liệu Ukraine có thể tiếp tục thu hút sự chú ý của thế giới trong bao lâu nữa thì vẫn còn phải được xác định. Nhưng trong khi một số chuyên gia nói chuyện trên trang CNBC, họ đều đồng ý rằng Nga đã đánh giá thấp khả năng phục hồi của Ukraine, bao gồm cả trong lĩnh vực thông tin, các chiến thuật tuyên truyền trong thời chiến hiện đại.