Theo ngôn ngữ Ả rập, người
ta gọi me là
chà là Ấn Độ. Các nhà
sinh vật học khẳng định đây là loài cây nhiệt đới, có nguồn gốc ở miền đông
châu Phi, nhưng hiện nay được trồng nhiều hơn ở khu vực nhiệt đới của châu Á
cũng như châu Mỹ Latinh. Me là loại cây thân gỗ, có thể cao tới 20 thước tây.
Gỗ của thân cây me bao gồm lớp lõi cứng, màu đỏ sẫm và lớp dác ngoài mềm hơn và
có màu ánh vàng. Lá của nó có dạng lá kép lông chim, bao gồm từ 10 đến 40 lá
nhỏ. Hoa tạo thành dạng cành hoa. Trái me lúc còn non màu xanh, sau già chuyển
sang nâu sẫm, bên trong chứa cơm thịt và nhiều hạt có vỏ cứng.

Cây me
Dân gian sử dụng me ở hầu
hết các bộ phận của nó. Gỗ me có thể bắc cầu qua các mương, rạch, … đặc biệt là
làm thớt để chặt thịt, cá, … Dân gian khuyến cáo thịt rắn hổ không được chặt
trên thớt me, bởi nó kỵ nhau, ai làm vậy, ăn phải có thể tắt tử.
Lá me non dùng ăn sống với
cá nướng trui, tép luộc, thịt khìa, … Cầu kỳ hơn thì hái nắm lá me non để nấu
canh chua. Ít lát thịt hay con cá lóc cùng vài cọng bông súng, ít lá ngò gai là
có thể chế biến có nồi canh chua lá me ngon lành. Người ta còn dùng lá me non
nấu với thịt gà mà nhiều người khen canh chua ấy chẳng thua kém canh chua lá
giang.
Trái me
Mứt me
Trái me tươi lùi qua than
hồng vỏ sẽ bong ra, cơm me bên trong được dùng làm nước mắm chấm cá lóc nướng
trui thì quả là tuyệt diệu.
Trái me vừa già có thể hái
chấm muối ăn chơi hay bạn bè nhâm nhi vài ba chung rượu đế. Me chua, chuối chát
thì nhậu cũng mát trời ông địa như thường!
Lá me non
Canh chua lá me
Trong dân gian còn có thành
ngữ "dốt như me", nhưng ở mỗi vùng miền lại có sự ví von, ám chỉ từ me với nghĩa khác nhau. Với người dân miền Trung, me là từ gọi thay cho con bò, chỉ con bò. Ở miền Tây, me không chỉ con bò, mà để chỉ trái me khi chín, vỏ nứt bung ra. Nhưng tựu chung lại, thành
ngữ "dốt như me" đều là cách chơi chữ trong dân gian
chỉ người học hoài mà không nhớ, không tiếp thu được.
Với miền Tây sông nước, phải chăng do việc học vất vả, dài
ngày dài tháng như trái me kia từ khi thành hình cho đến khi chín mà vẫn dốt, vẫn chua
đến nhăn mặt! Hay chỉ là thuận miệng, lấy từ chữ dốt để nói vậy! Thế mới biết, dù là bất cứ đâu,
dân gian, người lao động đều tài tình, ngôn ngữ của người dân quê quả là đa
dạng, thú vị mà không phải ai cũng có thể tường tận ngày một, ngày hai!
Me dốt, me chín bẻ về, gỡ bỏ
vỏ, nhồi quết lại thành cục để dành nấu canh chua, dầm cá kho hay làm nước mắm.
Đặc biệt khi chấm các loại khô, me thường không thể thiếu. Vị mặn của khô kết
hợp hợp với vị chua đặc trưng của me làm cho món ăn ngon hơn, hấp dẫn hơn.
Bon sai me
Các bà, các chị ngày tết hay
lúc rảnh rang còn lấy cơm me chín làm mứt. Hột me được tách ra, cơm me đem ngào
với đướng, thêm đậu phộng rang là món quà quê đầy thú vị cho trẻ con. Mứt me
cũng để các cụ cao niên vừa nhâm nhi ly trà vừa đàm đạo chuyện thế thái nhân
tình.
Trẻ con lượm hột me già rửa
sạch, phơi khô rồi thi nhau búng chơi. Niềm vui dân dã của tuổi thơ là vậy, nhưng
nó mãi là kỷ niệm đẹp theo suốt hành trang của đời người.
Vậy mới hay, một loài cây
quen thuộc tưởng như không ai không biết mà sao đong đầy nỗi niềm thương nhớ
quê hương.
Do cành me dai, dễ uốn, me
lại sống lâu năm nên những người chuộng cây cảnh cũng thường chọn me cổ thụ để
tạo dáng bon sai. Có những cây ngoài vẻ đẹp nghệ thuật còn mang lại gái trị
kinh tế lớn.
Đến đây, chúng tôi xin mượn
lời tác giả Hoàng Thu Diệp trong lời bài ca cổ Thành phố những hàng me, để
kết thúc bài viết này:
Ơi tuổi thơ, vui say và trong trắng
Như những bông hoa trong ánh nắng ban mai
Trên những con đường rợp lá me bay.
Út Tẻo ( )
Vui lòng nhập nội dung bình luận.