Hoạt động bào chữa của luật sư tại tòa hình sự: Nhiều vướng mắc

LS chỉ định có như không
Theo quy định của pháp luật, trong một số vụ án hình sự, một số đối tượng bắt buộc phải có người tham gia bào chữa như bị can, bị cáo chịu tội theo khung hình phạt có mức án cao nhất; bị can, bị cáo là người chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất. Trường hợp nếu bị can, bị cáo hoặc người đại diện hợp pháp không mời được người bào chữa thì cơ quan điều tra, viện kiểm sát hoặc tòa án phải yêu cầu Đoàn LS phân công Văn phòng LS cử người bào chữa cho họ…
Một vị hội thẩm (xin không nêu tên, thuộc TAND TP.Hà Nội) có nhiều năm tham gia xét xử cho biết, tại những phiên tòa mà LS được chỉ định, phần tranh luận sẽ diễn ra rất nhanh chóng và tẻ nhạt. Mặc dù mang tiếng là gỡ tội, nhưng đa phần LS đều mang tâm lý làm cho xong chứ không vì thân chủ, không đầu tư công sức thực hiện hết trách nhiệm nghề nghiệp của mình. Lý giải về việc này, vị hội thẩm cho biết rất đơn gian là vấn đề kinh phí. Với những vụ án LS được thân chủ mời, LS nhận được kinh phí trung bình từ 20 – 30 triệu đồng, vụ phức tạp kinh phí có khi lên đến cả trăm triệu đồng. Còn vụ án mà LS nhận chỉ định, kinh phí được hưởng 120 nghìn đồng/ngày. Nếu đem so với thời giá hiện nay thì quá thấp. Ngoài ra, thân chủ của những vụ án LS nhận chỉ định đa phần đều thuộc đối tượng nghèo khó, nhiều khi tiền bồi dưỡng cũng không có.
Chính Viện trưởng Viện KSNDTC Nguyễn Hòa Bình từng phải thừa nhận, LS chỉ định hiện có vấn đề về chất lượng. Do ít đầu tư công sức nên ra tòa không thể tranh tụng được nhiều.
Luật sư mời bị làm khó
LS được chỉ định đã vậy, đối với LS được mời trong các vụ án hình sự, bản thân họ lại gặp phải vướng mắc khác khiến cho chất lượng bào chữa bị ảnh hưởng. Chuyện LS bị cản trở, gây khó khăn trong quá trình tham gia tố tụng đã được nêu khá nhiều trong các hội thảo liên quan tới ngành nghề. Theo LS Phan Trung Hoài (Chủ nhiệm Ủy ban Bảo vệ quyền lợi LS), hệ thống pháp luật hiện có nhiều quy định về quyền bào chữa nhưng thực tiễn triển khai cho thấy người bào chữa còn gặp nhiều vướng mắc trong các hoạt động tố tụng. Có 50,5% LS được hỏi cho rằng khi chưa có quyết định khởi tố bị can, các cơ quan tiến hành tố tụng không tạo điều kiện cho người bị tạm giữ trong việc nhờ người bào chữa. Thậm chí 12,5% LS nhận thấy các cơ quan tiến hành tố tụng có động thái ngăn cản.

Viện trưởng Viện KSND Nguyễn Hòa Bình: Giải pháp trước mắt là phối hợp với Liên đoàn LS, đặc biệt là với cơ quan điều tra tạo điều kiện thuận lợi nhất cho LS tham gia vụ án ngay từ đầu. Để tạo nên môi trường tranh tụng và lâu dài thì sẽ sửa Luật Tố tụng hình sự để tạo điều kiện tốt hơn cho LS có thể tham gia các vụ án.

“Tôi và đồng nghiệp đã gặp không ít vụ án mà khi đến giai đoạn sắp ra kết luận điều tra, LS mới được cấp giấy chứng nhận để tham gia vụ án. Tất cả mọi cái đã làm hết, hồ sơ đã hoàn tất, LS tham gia chỉ là hình thức, vậy còn làm sáng tỏ được gì nữa?” – TS.LS Ngô Ngọc Thủy (Đoàn luật sư TP.Hà Nội) giãi bày. Còn LS Nguyễn Đình Trung (Đoàn LS tỉnh Phú Thọ) cũng tâm sự thêm, các vụ án mà ông tham gia đều nhận được câu trả lời của bị can - qua trung gian là điều tra viên - rằng "không cần mời luật sư”.
Trong một vụ án vào cuối tháng 6.2012 tại Vĩnh Phúc, LS Trần Đình Triển - người bảo vệ quyền và lợi ích cho bị cáo Nguyễn Ngọc Quyền (nguyên Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND TP.Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc) - đã thẳng thừng tố cáo việc cản trở hoạt động của LS. Ông Triển gửi một đĩa ghi âm lên TAND tỉnh Vĩnh Phúc tố cáo một viện phó Viện KSND tỉnh Vĩnh Phúc đã có lời khuyên gia đình bị can không nên thuê LS bào chữa. Vị này đã nói rằng cứ thành khẩn khai nhận sẽ được giảm nhẹ tội, còn thuê luật sư án sẽ cao hơn. “Ông Quyền là người hiểu biết còn bị dọa, người dân bình thường mà bị đe nẹt thế liệu còn dám nghĩ tới việc thuê LS” – LS Triển băn khoăn.