Nồng nàn xôi nhỏ nhẻ - bạn ăn thử chưa?

Bữa cơm tết muộn của tôi ở gia đình người Mường huyện Bá Thước, Thanh Hóa hôm ấy có món xôi nhỏ nhẻ. Chõ xôi nếp nương đồ cùng một loại đậu mọc dại tràn khắp các bản Mường, bản Thái xứ này lan tỏa mùi thơm ngây ngất nồng nàn trong sương chiều bảng lảng.

Độ tháng 4, dân bản bắt đầu gieo lúa nương, mầm đậu non cũng nhú, bám vào những lùm cây bụi mà sống. Tháng 9, 10 lúa vàng nương rẫy, khắp bụi bờ cũng xanh um ken đặc những chùm nhỏ nhẻ. Quả đậu nhỏ nhẻ mọc thành chùm như đậu xanh, cứ mỗi mắt lá, lại vươn ra một chùm sai trĩu.

Hạt đậu tách ra rồi phơi khô, cất trên gác bếp. Nhỏ nhẻ vốn cứng, nên muốn đồ xôi phải ngâm đậu trước khi ngâm gạo cả mấy tiếng đồng hồ.

Với những ai ham đồ nếp, xôi đậu vốn chẳng xa lạ gì, từ những thức quen thuộc như xôi đậu xanh, đậu đen, đậu đỏ, đến "quý tộc" như xôi đậu quyên, đậu ngự…

Nhưng ăn thử nắm xôi nhỏ nhẻ, tôi thấy rằng loại đậu hoang dại này mới đúng là bạn "tri kỷ" của nếp nương.

Hạt đậu nhỏ nhẻ bé hơn đậu xanh và có màu đỏ sẫm. Thoạt nhìn, hạt trông như bị lép, chẳng căng mọng mỡ màng như những "anh em" khác. Nhưng có lẽ vì thế nên cái bùi bùi của nó khiến bạn ăn mãi mà không ngấy.

Xôi nóng hổi, nếp nương trắng ngần ấp ủ hạt đậu sâm sẫm đỏ lúc này chờ đợi chẻo tời.

Chẻo tời là món chấm na ná như món đậu xị của người Nùng, người Mông ở Lào Cai, Hà Giang. Nguyên liệu phổ biến là đậu tương đồ chín, giã nhuyễn mịn, trộn với muối và gừng tươi giã nhỏ.

Nếu như đậu xị của người Nùng, người Mông được ủ trong chum vại thì chẻo tời của người Mường được gói vào lá chuối, cất lên gác bếp. Hơi nóng của bếp lửa và khói bốc lên giúp đậu lên men và cũng bớt nặng mùi hơn đậu xị.

Chẻo tời dùng để chấm cá, chấm rau rừng, hay giản dị là chấm với xôi. Vị mặn mòi của đậu lên men, thoảng chút cay nồng của gừng khiến mùa xuân se lạnh thêm ấm áp.