Sách và cái sảy nảy cái ung

Tôi về hưu, thỉnh thoảng quay lại nhà xuất bản mình làm việc, giám đốc mới về tiếp tôi, ông bảo: Em quan sát nhiều lần, trước đây khi bác ở Ban biên tập, sách ra lò về, bác thường giở ra xem đầu trang cuối sách rồi khen chỗ được chỗ không rồi mới cất lên giá. Bây giờ sách biên tập viên biên tập, in xong đem lên họ còn chẳng thèm xem, mà thảy luôn vào góc bàn, vun đống đấy!

Bây giờ xã hội nhiều cái xuống cấp chứ chẳng riêng ngành nghề nào. Ngành xuất bản cũng nằm trong làn sóng ấy, có nguyên nhân cả đấy. Mấy tuần vừa rồi xôn xao sách của một số nhà xuất bản sai sót. Bề thế lâu năm như Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin cũng sai hỏng triền miên dẫn đến tạm đình chỉ. Từ nhà xuất bản địa phương đến cấp quốc gia đều mắc nhưng lỗi sơ đẳng về biên tập.

Ngôn ngữ sách cho trẻ em tồn tại quá nhiều từ bạo lực hoặc thô thiển. Cái đó lỗi biên tập rõ, và trách nhiệm nhà xuất bản rất rõ, nhưng có nhà còn cãi cố: Biên tập không bịa ra, mà là trong cổ tích mỗi dị bản có những chỗ khác nhau…Họ chống chế không dám nhận lỗi, không dám nhìn vào sự thật thì sao sửa chữa triệt để được.

Nên nhớ biên tập là nơi “gác cửa” văn hóa cho sách, và người biên tập phải chịu trách nhiệm này đầu tiên từ chữ nghĩa cho đến tư tưởng văn hóa của sách. Ngành xuất bản bao năm quen bao cấp, giờ thả ra tự hạch toán là việc rất khó.

Nhưng việc bổ nhiệm tổng biên tập hay giám đốc của các bộ chủ quản lại quá dễ dãi quá lỏng lẻo, đưa người không tương xứng với trách nhiệm công việc dẫn đến phá nát nhà xuất bản. Lãnh đạo nhà xuất bản là vị trí quan trọng nhưng nhiều khi cấp trên đem ghế đó cho chỗ thân cận của mình, bất chấp người đó có nghề hay không. Đó là những cái sai cái hỏng từ cách nhìn nhận đánh giá vai trò của nhà xuất bản từ trên cao nên mới có hậu quả hôm nay như thế.

Cái sảy nảy cái ung là vì vậy.